Οι αριστερές δυνάμεις, στο Νότο κυρίως της Ευρώπης, παρουσίασαν στα τελευταία δύο χρόνια κάποια εμφανή σημεία ανάκαμψης. Τα οποία καταγράφηκαν μέσα από διάφορες εκλογικές αναμετρήσεις, όπως και στις τελευταίες ευρωεκλογές, όταν διάφορα νέα, αριστερής φοράς, σχήματα ανέδειξαν σοβαρά εκλογικά ποσοστά.
Καθόσον επιβεβαιωθεί η τάση ανόδου των ευρωπαϊκών αριστερών πολιτικών δυνάμεων, αν δηλαδή εμφανίσει διάρκεια, χρονική ως και ποιοτική, τότε θα είναι η πρώτη φορά που η Αριστερά ανακάμπτει στην Ευρώπη ύστερα από το τέλος του υπαρκτού, λεγόμενου, σοσιαλισμού. Η συνολική κατάρρευση του σοβιετικού συστήματος στην Ανατολική Ευρώπη είχε συμπαρασύρει τότε και τις δυνάμεις ενός ισχυρού αριστερού κινήματος στη Δύση, όπου κυριαρχούσε η πολιτικο-ιδεολογική εκδοχή του Ευρωκομμουνισμού.
Για δύο δεκαετίες ύστερα από την ολική κατάρρευση των ανατολικοευρωπαϊκών καθεστώτων, ζήσαμε στην Ευρώπη, απ' άκρου εις άκρον, μια ραγδαία άνοδο των νεοφιλελεύθερων δυνάμεων. Εκφράζοντας έναν πρωτόγνωρο ρεβανσισμό, οι δυνάμεις αυτές οδήγησαν τις εξελίξεις κάτω από τον έλεγχο του διεθνούς χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου. Στο ίδιο χρονικό διάστημα, οι αριστερές δυνάμεις περιθωριοποιήθηκαν πολιτικά και κοινωνικά, διανύοντας μια επίσης πρωτόγνωρη για την Ευρώπη περίοδο στασιμότητας. Κι ενώ οι εργατικές κατακτήσεις καταργούνταν η μια μετά την άλλη, μαζί με τη σταδιακή συρρίκνωση του κοινωνικού κράτους, το αριστερό κίνημα συνέχιζε τον ιστορικό του κατήφορο. Μια παντελώς ανίκανη να δράσει και να αντιδράσει Αριστερά, άφησε έτσι ανοιχτό το πεδίο στις ακροδεξιές κινήσεις. Το ιστορικό παράδοξο εν προκειμένω συνίσταται στο γεγονός ότι το κενό της Αριστεράς αναπληρώθηκε από δυνάμεις της άρνησής της, οι οποίες ανήλθαν «σφετεριζόμενες» ακόμη και παραδοσιακά αριστερά συνθήματα.
Στην πορεία κορύφωσης της κρίσης, που βιώνουμε για έκτη συνεχή χρονιά, προέκυψαν στο μεταξύ δεδομένα που ευνόησαν την εμφάνιση νέων και δυναμικών ρευμάτων της Αριστεράς. Με την καθοριστική παρεμβολή τους στα κρίσιμα γεγονότα των τελευταίων χρόνων, οι νέες αυτές δυνάμεις απέκτησαν οργανωμένη πολιτική σύνδεση με την κοινωνία, επαναβρίσκοντας εκεί μέσα τις ιστορικές αριστερές τους ρίζες, αρθρώνοντας δε συνάμα ένα νέο πολιτικό λόγο. Το φαινόμενο εμφανίσθηκε πρώτα στη χώρα μας με τον ΣΥΡΙΖΑ, ένα πείραμα ριζοσπαστικής δράσης που μετεξελίχθηκε σε ισχυρό μέτωπο ανατροπής, συνενώνοντας δυνάμεις απ' όλο το φάσμα της Αριστεράς. Ακολουθώντας το ίδιο πείραμα με δυναμικές αναμετρήσεις στις πόλεις, συγκροτήθηκαν ανάλογα κινήματα ανατροπής στην Ισπανία και την Πορτογαλία. Το κίνημα «Ποδέμος», το «Μπλόκο» και το «κόμμα της Γης» έχουν ήδη σημαντική εκπροσώπηση στο Ευρωκοινοβούλιο και σε δημοτικά συμβούλια. Η προοπτική όμως ενός υπερεθνικού και δυναμικού κινήματος ανατροπής προϋποθέτει την ύπαρξη πανευρωπαϊκού μετώπου, τέτοιου που θα μπορούσε να αμφισβητήσει θεωρητικά και ουσιαστικά το σύστημα: εκείνο που επέβαλλε μαζί με την κρίση και μια «χούντα» του τραπεζοχρηματιστικού κεφαλαίου.
Ηκρίση έμελλε όμως να θρυμματίσει τον κοινωνικό ιστό χωρών του ευρωπαϊκού Νότου, προλεταριοποιώντας ένα ευρύτατο σύνολο κοινωνικών ομάδων που απώλεσαν εργασία, εισόδημα και απασχόληση. Η κοινωνική βάση της Αριστεράς περιλαμβάνει σήμερα, εκτός από την παραδοσιακή εργατική τάξη, και τα εξαθλιωμένα μεσαία και μικροαστικά κοινωνικά στρώματα, τα οποία κινούνται στον εθισμό του καταναλωτισμού και στη λογική του ατομικισμού. Μια νέα Αριστερά που δεν θα αντικρίζει τα λαϊκά στρώματα με την «παραδοσιακή» μορφή των μαζών αλλά εκείνη των πολιτών, θα πρέπει πρώτα να τα βγάλει από τη «χειμερία νάρκη» της τηλεοπτικής ματαιότητας και του ψευτοβολέματος. Για όσο λειτουργεί η αποχαυνωτική επίδραση των μιντιακών τηλεδικτύων και οι διάφορες «επικοινωνιακές» τεχνολογίες, τα αριστερά μηνύματα δεν θα εγγίζουν τα λαϊκά στρώματα ούτε θα ηλεκτρίζουν μια νεολαία της διαρκούς αναζήτησης και αμφισβήτησης.
Την ώρα όμως που γίνεται λόγος για «επιστροφή» της Αριστεράς στην Ευρώπη, χρήσιμο, ίσως δε αναγκαίο, θα ήταν να επαναπροσδιορισθεί πολιτικά, και όχι τόσο ιδεολογικά, το σημερινό περιεχόμενο της έννοιας, επειδή έχουμε πράγματι μια νέα ευρωπαϊκή έκδοχή του αριστερού κινήματος. Η οποία δεν εκφράζεται μέσα από ομάδες, δόγματα, αιρέσεις κ.ά. αλλά παρεμβαίνοντας στις εξελίξεις με πρακτικές επιλογές, φιλοδοξώντας να αναλάβει η ίδια τη διαχείριση των δημόσιων πραγμάτων. Μια αριστερή πολιτική διακυβέρνηση μπορεί, όμως, να επιτευχθεί μόνο μέσω συμμαχιών με συγγενείς δυνάμεις και με τη συνεργασία όμορων κοινωνικοπολιτικών χώρων. Οι ιστορικές νίκες της Αριστεράς και άλλων προοδευτικών κομμάτων υπήρξαν ανέκαθεν αποτέλεσμα συμμαχιών με σημαντικά τμήματα του μεσαίου χώρου, τα συμφέροντα των οποίων συνεκφράζονταν με εκείνα των χαμηλών λαϊκών στρωμάτων.
* Δημοσιογράφος, πολιτικός επιστήμων tzortzis.jan@gmail.com
