Σύντομη ιστορία της Δράμας
Παρά το γεγονός ότι δεν αφθονούν τα στοιχεία, είναι αναμφίβολο ότι η Δράμα ανάγει την ιστορία της στους αρχαίους χρόνους. Όντας χτισμένη κοντά στους Φιλίππους και σε σημείο που δέσποζε σ' ένα εύφορο κάμπο, συμπεραίνουμε - με βάση τις ιστορικές, γλωσσολογικές και αρχαιολογικές ενδείξεις - ότι η πόλη της Δράμας δεν στερείται αξιόλογου παρελθόντος.
Όπως έχει ήδη επισημανθεί, υπάρχουν λείψανα κυκλώπειας κατασκευής έξω από το βορινό κομμάτι του βυζαντινού τείχους (Γκαλιά), η παλιά Δράμα είναι χτισμένη πάνω σε «γήλοφο» (τούμπα), σαν αυτούς που έκαναν οι Πελασγοί και οι Θράκες, ενώ τα αρχαιολογικά λείψανα που βρέθηκαν κατά καιρούς τα πήραν δυστυχώς διάφοροι επιδρομείς ή αρχαιοκάπηλοι ή καταστράφηκαν στην διάρκεια πολεμικών ενεργειών.
Γύρω στο 5000π.Χ. ανάγονται οι πρώτες ενδείξεις για τους κατοίκους της περιοχής που ήταν Πελασγοί ή Θρακοπελασγοί ή «Θρακών έθνη». Γνωστά φύλα αυτής της μακρινής περιόδου ήταν οι Δίοι, οι Δερσαίοι, οι Οδρύσες, οι Σάτρες και οι Ηδωνοί, ενώ τον 6ο με 5ο αιώνα μετανάστες από την Θάσο εγκαταστάθηκαν στην περιοχή της Δράμας.
Έχουμε, λοιπόν, ιστορικές ενδείξεις και στοιχεία για τη ύπαρξη πόλεως, στο σημείο όπου η σημερινή Δράμα, από τα αρχαιότατα χρόνια, αλλά το όνομα Δράμα συναντάται σε κείμενα μόλις τον 9ομ.Χ. αιώνα. Για την τοπωνυμία ερίζουν ι ειδικοί, δίνοντας ο καθένας τη δική του ερμηνεία. Αρκετοί από αυτούς ταυτίζουν την Δράμα με την αρχαία Δραβήσκο (=Δράβα=Δράμα), την οποία αναφέρει και ο αρχαίος ιστορικός Ηρόδοτος : «Έπειτα δε και οι Αθηναίο... εποίκους μυρίους... Πέμψαντες, οι διεφθάρησαν εν Δραβήσκω υπό Θρακών». Κατά την άποψή τους η ονομασία της αρχαίας αυτής πόλεως προέρχεται από την δωρική λέξη δράω = δέρκομαι, οράω και σημαίνει πόλη χτισμένη σε σημείο με καλή θέα.
’λλοι ιστορικοί διατυπώνουν διαφορετική άποψη. Ο Βάλβι ισχυρίζεται ότι η πόλη στην αρχαιότητα είχε το όνομα Δίραμα και μ' αυτόν συντάσσεται και ο Σ. Μερτζίδης, προσθέτοντας ότι το όνομα Δράμα καθιερώθηκε από την εποχή του Φιλίππου (4ος αι.π.Χ.). Ο Στράτης υποστηρίζει ότι το όνομα προήλθε από την λέξη «Υδράμη», που έγινε «Ύδραμα» και στη συνέχεια Δράμα. ’λλοι λένε πως παράγεται από το «Δίρρεμα» (μέρος, δηλαδή, που βρίσκεται ανάμεσα σε δύο ρέματα), ενώ οι Θ. Αθανασιάδης, Δ. Αναγνωστόπουλος και οι άλλοι δέχονται την προέλευση από τις λέξεις «Δύραμα» ή «Ύδραμα».
Ο Βας. Κ. Πασχαλίδης, δικηγόρος, που ιδιαίτερα ασχολείται με την τοπική ιστορία, αρχαιολογία και πνευματική ζωή της Δράμας τεκμηριώνει την άποψη ότι «η ονομασία Δράμα αποτελείται από δύο φράσεις, από τη ρίζα Δρά- και την κατάληξη -μα. Τοπωνύμια με τη ρίζα Δρα- βρίσκουμε πάρα πολλά όχι μόνο στην περιοχή μας (Δράνοβα, Δράτσιστα, Δράβικ κ.α.), αλλά και σε άλλες περιοχές της Ελλάδος (Εύβοια, Αττική κ.α.), όπου έζησαν θρακοπελασγικές φυλές. Συνεπώς, γράφει, τα τοπωνύμια αυτά είναι θρακοπελασγικής προελεύσεως. Στη Δράμα έζησαν διάφορες θρακικές φυλές και ομάδες. Μνημείο τοπωνυμικό του περάσματος θρακικών φυλών από την πόλη μας είναι και το όνομα Δρά-μα, αφού όλα τα άλλα τοπωνύμια που έχουν τη ρίζα Δρα- είναι θρακοπελασγικά. Έτσι εξηγείται γιατί το όνομα Δράμα δεν άλλαξε καθόλου από την προϊστορική εποχή που ζούσαν στη περιοχή μας διάφορες θρακοπελασγικές φυλές ίσαμε σήμερα. Η θεμελίωση αυτή, της απόψεως ότι η Δράμα είχε το ίδιο όνομα, ενισχύεται και από την ετυμολογία του ονόματος που σχετίζεται σημασιολογικά με τις συνήθειες των αρχαίων Θρακών να κτίζουν τους οικισμούς τους επάνω σε τούμπες και στις άκρες λόφων (βουνοπλαγιές) και κοντά σε άφθονα πηγαία νερά.
Στην αρχαιότητα λατρεύονταν στη Δράμα οι θεότητες του Διονύσου, του Απόλλωνος, της Αρτέμιδος, του Ηρακλέους και της Ίσιδος, ενώ σημαντική υπήρξε και η επίδραση του ρωμαϊκού πολιτισμού, στη διάρκεια που η πόλη και η περιοχή της βρίσκονταν κάτω από την κυριαρχία των Ρωμαίων. Λόγω εξάλλου, γειτνιάσεως της προς την ένδοξη πόλη των Φιλίππων, πολύ νωρίς δέχθηκε το κήρυγμα του Ευαγγελίου, αναπτύχθηκε δε εμπορικά γιατί βρισκόταν κοντά στον άξονα της Εγνατίας οδού.
Οι πληροφορίες για τη Δράμα πυκνώνουν από τον 9ο μΧ. αιώνα. Τον 12ο αιώνα ο Βενιαμίν(εκ Τουδέλης) αναφέρει ότι στην πόλη υπήρχε αξιόλογη εβραϊκή παροικία, ο δε ’ραβας γεωγράφος Εδρισή μνημονεύει ότι οι Σέρρες και η Δράμα ήταν από τις σημαντικότερες πόλεις της Μακεδονίας. Για σύντομο χρονικό διάστημα η Δράμα διετέλεσε και υπό την κυριαρχία Φράγκων, όταν ο βασιλιάς τους στη Θεσσαλονίκη Βονιφάτιος ο Μομφερατικός (1204 - 1207) κατέλαβε το κάστρο της πόλεως (1206). Σε σιγίλλιο του 14ου αιώνα αναφέρεται βυζαντινός πολιτικός διοικητής της Δράμας με το όνομα Καλόγνωμος, ενώ ο Νικηφόρος Γρηγοράς διηγείται, ότι η Ειρήνη, πρώτη σύζυγος(ή αδερφή;) του αυτοκράτορα Ανδρονίκου Β' του Παλαιολόγου(1282 - 1328), επισκέφθηκε τα κτήματά της στο πολίχνιο Δράμα και, μετά από ασθένεια, απέθανε εκεί, αλλά διακομίσθηκε στην Κωνσταντινούπολη οπού και ετάφη. Στη διάρκεια των εμφυλίων ερίδων επί Ιωάννου ΣΤ' Καντακουζηνού (1341 - 1355) ο βασιλιάς των Σεβρών Στέφανος Δουσάν αφαίρεσε τη Δράμα από τους Βυζαντινούς.
Εκείνο, όμως, που για αιώνες σημάδεψε την ιστορία της Δράμας και της περιοχής της ήταν η κατάληψή της από τους Τούρκους, μετά τη μάχη του Έβρου (1371), και η μεταφορά και η εγκατάσταση σ' αυτήν πολλών Τούρκων, τους δύο πρώτους και δύσκολους αιώνες της οθωμανικής κυριαρχίας είναι - ελλείψει πηγών - σχεδόν αδύνατο να περιγράψει κανείς. Εν τούτοις το 1383 αναφέρεται σε επίσημα έγγραφα ο μητροπολίτης Δράμας Ιωάσαφ, με πιθανό διάδοχό του τον Ιωακείμ. ’λλοι μητροπολίτες μνημονεύονται τον 16ο αιώνα, γεγονός που σημαίνει ότι η εκκλησιαστική ζωή συνεχίστηκε και στη διάρκεια των σκοτεινών αυτών αιώνων.
Στα μέσα του 17ου αιώνα πυκνώνουν οι ιστορικές πληροφορίες για την Δράμα, ενώ η περιγραφή του τούρκου περιηγητή Εβλιά - Τσελεμπή, αν και με κάποιες υπερβολές, δίνει λεπτομερή εικόνα της κοινωνικής και οικονομικής ζωής: μέσα στα τείχη η πόλη είχε διακόσια λιθόκτιστα σπίτια, ενώ άλλα εξακόσια εκτός των τειχών, αποτελούσαν επτά συνοικίες. Οι κάτοικοι ασχολούνταν με την γεωργία, τις τέχνες και το εμπόριο και ιδιαίτερη άνθηση είχε η υφαντουργία. Η ακμή της πόλεως ξεκίνησε περίπου το 1830. Από το 1850 αρχίζει τη λειτουργία της αξιόλογη σχολή και το 1876 ιδρύεται Αρρεναγωγείο και Παρθεναγωγείο, ενώ δύο χρόνια ενωρίτερα, το 1874, ιδρύεται η «Φιλοπρόοδος Αδελφότης Δράμας», που απέβλεπε στην ενίσχυση της εκπαιδεύσεως, παρά το γεγονός ότι οι Έλληνες, σε σύγκριση με τους Τούρκους, αποτελούσαν την περίοδο αυτή μειονότητα.
Αν και για τη συμμετοχή της Δράμας στους εθνικούς αγώνες πρόκειται να εκθέσουμε τα δέοντα σε ιδιαίτερο κεφάλαιο, σημειώνουμε εδώ ότι η πόλη και η περιοχή της Δράμας δεν υστέρησαν σε θυσίες και αίμα στη διάρκεια της μακραίωνης σκλαβιάς και της Επαναστάσεως του 1821, πριν και κατά την διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνος, στους Βαλκανικούς Πολέμους και μετά από αυτούς, στην αντίσταση κατά των Γερμανών και Βουλγάρων, με επίκεντρο πάντοτε την ιστορική ιερά Μονή της Παναγίας Εικοσιφοινίσσης στο Παγγαίο, ενώ αρκετοί μητροπολίτες και άλλοι κληρικοί πρωτοστατούσαν.
Αφού η περιοχή απελευθερώθηκε από τον τουρκικό ζυγό, κατελήφθη από τους Βουλγάρους, που πάντοτε εποφθαλμιούσαν την Ανατολική Μακεδονία, και την 1η Ιουνίου 1913 εκδιώχθηκαν και αυτοί από το 21ο ελληνικό Σύνταγμα, με επικεφαλή τον αντισυνταγματάρχη Μιχαλόπουλο. Σημαντικός ήταν ο ρόλος που διαδραμάτισε την περίοδο αυτή ο μητροπολίτης της Δράμας Αγαθάγγελος.
Έκτοτε η Δράμα, αφού πέρασε και τη φοβερή δοκιμασία στη διάρκεια του Β' παγκόσμιου αλλά και του εμφύλιου πολέμου, αναπτύσσεται με γρήγορος ρυθμούς και σήμερα αποτελεί μια πόλη που διακρίνεται για την πρόοδό της σε όλους τους τομείς.
