«Η διατηρήσιμη ανάπτυξη μπορεί να επιτευχθεί μόνο εάν χρησιμοποιήσουμε ένα από τα μεγαλύτερα αποθέματα ενέργειας και δημιουργικότητας της ηπείρου: Τις γυναίκες της Αφρικής». Η συμβουλή αποβλέπει στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των αφρικανικών χωρών και κυρίως αυτών που ανήκουν στην περιοχή της υποσαχάριας Αφρικής. Διατυπώνεται από τον Ζοακίμ Σισάνο, πρώην πρόεδρο της Μοζαμβίκης (από το 1986 έως το 2005), σε άρθρο του στην ιστοσελίδα «Project Syndicate», αποσπάσματα του οποίου αναδημοσιεύτηκαν στην εφημερίδα «ΤΑ ΝΕΑ».
Στο επίκεντρο της προσοχής του άρθρου τίθενται οι οικονομίες της υποσαχάριας Αφρικής, οι οποίες τα τελευταία χρόνια έχουν παρουσιάσει αξιοσημείωτη ανάπτυξη. Πράγματι, μόνο το 2013οι Αμεσες Ξένες Εεπνδύσεις (ΑΞΕ) στην υποσαχάρια Αφρική αυξήθηκαν κατά 4,7%. Η υποσαχάρια Αφρική καταλαμβάνει μερίδιο ΑΞΕ Αφρικής 80% για πρώτη φορά. Επίσης, οι ΑΞΕ στον τομέα κατασκευών αυξήθηκαν κατά 63%. Στην Αφρική επενδύουν, π.χ., αμερικανικά μονοπώλια, όπως η «General Electric Co.» για το διπλασιασμό της ηλεκτροπαραγωγής στην υποσαχάρια Αφρική, η «Coca Cola Co.», η «Ford Motor Co». για την παραγωγή αυτοκινήτων κ.ά. Οι επενδύσεις της Κίνας στην Αφρική μέσα σε δέκα χρόνια έχουν αυξηθεί κατά 4.000%, με βάση τα στοιχεία της UNCTAD. Κινεζικοί επιχειρηματικοί όμιλοι δρουν στον τομέα των κατασκευών, σε υδροηλεκτρικά φράγματα, οδικές αρτηρίες και σιδηροδρομικές γραμμές. Υποδομές αναγκαίες για την εκμετάλλευση πετρελαιοπηγών, περιοχών ορυχείων με πλούσια κοιτάσματα σιδηρομεταλλεύματος και άλλων πρώτων υλών. Ταυτόχρονα, η Κίνα επενδύει σε εργοστάσια, όπως κλωστοϋφαντουργίες, εκμεταλλευόμενη το φτηνό εργατικό δυναμικό και την τεράστια ανεργία (βλ. «Ρ», 7/9/2014).
Μιλούν για ισότητα, εννοούν εκμετάλλευση
Γρήγοροι και μεγάλοι ρυθμοί καπιταλιστικής ανάπτυξης, που απαιτούν γερό, υγιές, εκπαιδευμένο εργατικό δυναμικό. Και φτηνό ταυτόχρονα. Τα μονοπώλια που επενδύουν μπορεί να δρουν με δικά τους στελέχη αλλά αντλούν εργαζόμενους από το ντόπιο αφρικανικό πληθυσμό.
Προκειμένου να συνεχιστεί και να επιταχυνθεί αυτός ο ρυθμός ανάπτυξης, η αξιοποίηση του γυναικείου δυναμικού εμφανίζεται να αποκτά κρίσιμη σημασία. «Το κλειδί για να ξεκλειδώσει το δυναμικό της Αφρικής είναι να επεκταθεί η εκπαίδευση των γυναικών, η ελευθερία τους και η παροχή περισσότερων ευκαιριών για απασχόληση», επισημαίνει ο αρθρογράφος και υπογραμμίζει πως η ισότητα των φύλων είναι «απαραίτητη για την ευημερία της ηπείρου».
Η «ισότητα», λοιπόν, των γυναικών αντιμετωπίζεται από τη σκοπιά της ενίσχυσης της παραγωγικότητας και της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας των αφρικανικών χωρών. Αυτό είναι το πρίσμα μέσα από το οποίο προσεγγίζονται τα δικαιώματα των γυναικών, με το ενδιαφέρον κυβερνήσεων και διακρατικών ενώσεων να επικεντρώνεται στην αύξηση του εργατικού δυναμικού μέσα από τη ένταξη περισσότερων γυναικών σε αυτό. Ο Ζ. Σισάνο εξηγεί την αναγκαιότητα της «ισότητας» φέροντας το παράδειγμα της αγροτικής παραγωγής: «Οι γυναίκες αποτελούν το 50% του εργατικού δυναμικού στη γεωργία. Η ίση πρόσβαση στους φυσικούς πόρους αναμένεται να αυξήσει τις σοδειές κατά 20% - 30%, αντισταθμίζοντας τα προβλήματα που προκαλούν η ξηρασία και η κλιματική αλλαγή. Η πρόσβαση σε εκπαίδευση, χρηματοδότηση, αγορές και τεχνολογικά μέσα θα επιτρέψει στις γυναίκες να επεξεργάζονται, να συσκευάζουν και να προωθούν τα προϊόντα τους, στοχεύοντας ιδιαίτερα στη διευρυνόμενη μεσαία τάξη της Αφρικής». Ταυτόχρονα, εκτιμά ότι «η ισότητα μπορεί να αυξήσει γενικά την παραγωγικότητα κατά 25%». Να, λοιπόν, που νοιάζονται για εκπαιδευμένες καταρτισμένες και υγιείς γυναίκες ως φτηνό εργατικό δυναμικό.
Υπολογίζουν τα κέρδη, μετράνε και τις «ζημιές»
Και από το συγκεκριμένο άρθρο δε λείπει η περιγραφή της κατάστασης που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες της Αφρικής. Ανάμεσα σε άλλα, αναφέρεται η δραματική έλλειψη υπηρεσιών Υγείας, οι βάρβαρες πρακτικές σε βάρος τους, όπως ο ακρωτηριασμός των γεννητικών οργάνων, οι γάμοι κοριτσιών που αφορούν περίπου το 1/3 των κοριτσιών κάτω των 18 ετών. Η διασφάλιση των σεξουαλικών και αναπαραγωγικών δικαιωμάτων των γυναικών παρουσιάζεται ως ένα σημαντικό βήμα που πρέπει να γίνει. Για παράδειγμα, ο Ζ. Σισάνο σημειώνει, μεταξύ άλλων, πως «πάνω από 400 γυναίκες πεθαίνουν καθημερινά στην Αφρική κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και του τοκετού». Προσθέτει πως πολλοί από τους θανάτους αυτούς οφείλονται στις περίπου 5 εκατομμύρια εκτρώσεις που γίνονται κάθε χρόνο κάτω από ακατάλληλες και επικίνδυνες συνθήκες στις χώρες της υποσαχάριας Αφρικής.
Πράγματι, στην Αφρική η μητρική θνησιμότητα καταγράφεται ως εξής ανά έτος: Νιγηρία (40.000), Κονγκό (21.000), Αιθιοπία (13.000). Τον υψηλότερο κίνδυνο αναλογικά αντιμετωπίζουν οι μητέρες στη Σομαλία (1 στις 18) και στο Τσαντ (1 στις 15). Επίσης, ένα 15χρονο κορίτσι στην υποσαχάρια Αφρική αντιμετωπίζει, με πιθανότητα περίπου 1 προς 40, τον κίνδυνο να πεθάνει κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης ή του τοκετού. Οι αντίστοιχες πιθανότητες κατά τη διάρκεια της ζωής ενός κοριτσιού στην Ευρώπη είναι μία στις 3.300 (βλ. «Ρ», 28/9/2014).
Ο Ζ. Σισάνο, δίπλα στην περιγραφή των σοβαρών αυτών προβλημάτων, βάζει και την αποτίμησή τους σε... χρήμα και διαφυγόντα κέρδη. «Το κόστος για την κοινωνία, όσον αφορά το χαμένο εισόδημα λόγω των θανάτων και των αναπηριών που προκαλούνται, φτάνει σχεδόν το 1 δισεκατομμύριο δολάρια», αναφέρει, κάνοντας σαφές πως στη βάση του ενδιαφέροντος για την αντιμετώπιση ή τουλάχιστον για τον περιορισμό των κραυγαλέων ανισοτήτων από τις οποίες υποφέρουν οι γυναίκες βρίσκονται υπολογισμοί ανάμεσα στο κόστος που αυτές έχουν και στο οικονομικό όφελος που μπορεί να επιφέρει το ξεπέρασμά τους. Στο ίδιο μήκος κύματος, διαπιστώνει πως ο «βασικός οικογενειακός προϋπολογισμός σε 16 χώρες της υποσαχάριας Αφρικής θα μπορούσε να εξοικονομήσει 1 δισεκατομμύριο δολάρια», εξοικονόμηση που προκύπτει «μόνο από το κόστος της εκπαίδευσης» και είναι πολλαπλάσια αν συνυπολογιστούν και άλλοι τομείς.
«Τώρα είναι η καλύτερη στιγμή για να γίνουν επενδύσεις στις γυναίκες και τα κορίτσια», καταλήγει ο αρθρογράφος, διαβεβαιώνοντας πως «τα οφέλη από τον τερματισμό νομικών, οικονομικών και φυλετικών διακρίσεων θα είναι τεράστια». Με άλλα λόγια, υποστηρίζει πως η «επένδυση» στην αντιμετώπιση ορισμένων τουλάχιστον από τις πλευρές της ανισότητας είναι όχι απλά συμφέρουσα αλλά και αναγκαία, προκειμένου να αξιοποιούνται οι γυναίκες ως διαθέσιμο εργατικό δυναμικό, στην υπηρεσία των στόχων της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας των αφρικανικών χωρών. Μην ξεχνάμε ότι οι γυναίκες, λόγω του αναπαραγωγικού τους ρόλου, αποτελούν για τον καπιταλισμό το πιο ευέλικτο κομμάτι εργατικού δυναμικού, αφού τους ρυθμίζουν έτσι τη ζωή και την εργασία ώστε να ανταποκρίνονται ταυτόχρονα και στο ρόλο μητρότητας και σπιτιού και στην εργασία.
Ταυτόχρονα, το κεφάλαιο μετρά όλα τα ζητήματα, ακόμη και την ανθρώπινη ζωή, με τη λογική «κόστος - κέρδος». Στις αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες, π.χ., που υπάρχει κατακτημένο ένα επίπεδο ζωής, τώρα κάνουν αναδιαρθρώσεις στον τομέα Υγείας που αφαιρούν κατακτήσεις με αυξανόμενους κινδύνους για τη ζωή των εργαζομένων. Γιατί η συνεχής άνοδος της παραγωγικότητας της εργασίας μειώνει το ενεργό εργατικό δυναμικό, αυξάνοντας τους ανέργους. Δεν έχουν πρόβλημα εργατικών χεριών. Στην Αφρική νοιάζονται, αφενός, για τις γυναίκες ως ευέλικτο εργατικό δυναμικό, αφετέρου, για την αναπαραγωγή. Το κεφάλαιο χρειάζεται εργάτες για να βγάζει κέρδη. Αρα δεν μπορεί να πεθαίνουν οι μητέρες και τα παιδιά. Χρειάζονται λοιπόν τομέα Υγείας που να λύσει τέτοια προβλήματα. Ταυτόχρονα, η ανάπτυξη του τομέα Υγείας αποτελεί επίσης ένα κερδοφόρο για το κεφάλαιο τομέα.
Στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος κυβερνήσεων και επιχειρηματικών συμφερόντων
Ασφαλώς, όλα όσα εκφράζονται στο συγκεκριμένο άρθρο δεν απηχούν απλά τις προσωπικές απόψεις και εκτιμήσεις του αρθρογράφου. Μάλλον ισχύει το αντίθετο, με το κείμενο να αντανακλά το ενδιαφέρον που δείχνουν επιχειρηματικοί όμιλοι, κυβερνήσεις και διακρατικές ενώσεις για την Αφρική. Μια γεύση για το ενδιαφέρον αυτό δίνει και το Βραβείο «Μο Ιμπραχίμ» για το Επίτευγμα στη διακυβέρνηση στην Αφρική, το οποίο έχει απονεμηθεί στον Ζ. Σισάνο. Πρόκειται για βραβείο που θεσμοθετήθηκε το 2006 και απονέμεται από το ίδρυμα του πολυεκατομμυριούχου επιχειρηματία σουδανικής καταγωγής, Μο Ιμπραχίμ, σε Αφρικανούς αρχηγούς κρατών με κριτήριο την ασφάλεια, τις συνθήκες εκπαίδευσης και Υγείας, την οικονομική ανάπτυξη που σημειώθηκε στις χώρες όπου κυβέρνησαν. Αξίζει να σημειωθεί ότι το βραβείο αυτό αντιστοιχεί στο μεγαλύτερο χρηματικό έπαθλο που αποδίδεται παγκοσμίως. Η αμοιβή του νικητή αντιστοιχεί στο αρχικό ποσό των 5 εκατομμυρίων αμερικανικών δολαρίων, ενώ σε αυτό προστίθενται 200.000 δολάρια ετησίως για όλη τη διάρκεια της ζωής του.
Οι δείκτες, στη βάση των οποίων το ίδρυμα αξιολογεί τη διακυβέρνηση, περιλαμβάνουν μια ενότητα σχετική με το φύλο. Στα πλαίσια αυτής, αξιολογείται η ισότητα των φύλων, η συμμετοχή των γυναικών στην εκπαίδευση, στο εργατικό δυναμικό και στην αγροτική παραγωγή, η ισόρροπη εκπροσώπηση των δύο φύλων σε κοινοβούλια, κυβερνήσεις και θεσμούς, η ύπαρξη νομοθεσίας για την εξάλειψη της βίας που υφίστανται οι γυναίκες.
Οι γυναίκες αποτελούν πολύτιμη εφεδρεία που μπορεί να πολλαπλασιάσει τη διαθέσιμη, πάμφθηνη έτσι και αλλιώς, εργατική δύναμη, σε μια ήπειρο που αναπτύσσεται με γρήγορους ρυθμούς και αποτελεί πόλο έλξης για κεφάλαια και επενδύσεις. Η εκμετάλλευσή τους, όμως, προϋποθέτει τον περιορισμό των κραυγαλέων ανισοτήτων που υφίστανται και στην κατεύθυνση αυτή εκδηλώνεται ζωηρό ενδιαφέρον.
Ευτυχία ΧΑΪΝΤΟΥΤΗ
http://www.rizospastis.gr/page.do?id=15486&publDate=2%2F11%2F2014&direction=1&pageNo=29
