Του Δρ. Ιωάννη Χρ. Ιακωβίδη, Επιστημονικού συνεργάτη στο Κέντρο Ανατολικών Σπουδών του Παντείου Πανεπιστημίου...
Στις 10 Αυγούστου 1920 υπεγράφη η Συνθήκη των Σεβρών από τον πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο. Το όραμα της Μεγάλης Ελλάδος αποτελούσε πλέον απτή πραγματικότητα. Τη στιγμή του εθνικού θριάμβου, δύο γεγονότα επιβεβαίωσαν το βαθύ ρήγμα μεταξύ των βασιλοφρόνων και των οπαδών του κόμματος των Φιλελευθέρων: η δολοφονική απόπειρα εναντίον του Βενιζέλου στη Γαλλία (12 Αυγούστου) και η δολοφονία του αντιβενιζελικού λογίου και πολιτικού Ίωνος Δραγούμη (13 Αυγούστου). Ο Εθνικός Διχασμός είχε αρχίσει το 1915 και οφειλόταν στην έντονη διαφωνία μεταξύ του Βενιζέλου και του βασιλέως Κωνσταντίνου ως προς τη συμμετοχή του ελληνικού κράτους στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο με το μέρος της Entente (Αγγλογάλλοι). Ακολούθησαν η δημιουργία του Κράτους της Θεσσαλονίκης από τον Βενιζέλο (Σεπτέμβριος 1916), η έξωση του Κωνσταντίνου (11 Ιουνίου 1917), ο οποίος μετέβη στην Ελβετία, και η κήρυξη πολέμου κατά των Κεντρικών Αυτοκρατοριών (Γερμανίας - Αυστροουγγαρίας) στις 15 Ιουνίου 1917. Όταν έληξε η παγκόσμια σύρραξη, η Ελλάδα ήταν ανάμεσα στους νικητές. Τον Νοέμβριο του 1918 ελληνική μοίρα, η οποία περιελάμβανε και το θωρηκτό «Αβέρωφ», αγκυροβόλησε στην Κωνσταντινούπολη. Στις 2/15 Μαΐου 1919 ελληνικό εκστρατευτικό σώμα αποβιβάστηκε στη Σμύρνη. Στις 12/25 Οκτωβρίου του 1920 απεβίωσε από σηψαιμία λόγω δήγματος πιθήκου ο βασιλέας Αλέξανδρος.
Στις 1/14 Νοεμβρίου 1920 διεξήχθησαν εκλογές με μία εβδομάδα καθυστέρηση. Ο ελληνικός λαός απρόσμενα καταψήφισε τον Ελευθέριο Βενιζέλο και την πολιτική του. Ο Εθνικός Διχασμός, που εντάθηκε την περίοδο 1917-1920 με την προσπάθεια εγκαθίδρυσης «βενιζελικού κράτους», η συνέχιση της μικρασιατικής εκστρατείας μετά τη λήξη του Μεγάλου Πολέμου (1914-1918), η μη αντικατάσταση του Κωνσταντίνου στον θρόνο από τον νόμιμο διάδοχο Γεώργιο, που θα γινόταν αποδεκτός από τους συμμάχους της Entente και τον ίδιο τον βασιλέα και δεν θα συσπείρωνε έτσι τους βασιλόφρονες, υπήρξαν μερικά από τα αίτια κατίσχυσης της «Ηνωμένης Αντιπολιτεύσεως». Η εφαρμογή του πλειοψηφικού εκλογικού συστήματος διά σφαιριδίου καθόρισε αποφασιστικά το αποτέλεσμα.
Η επιστροφή του Κωνσταντίνου. (anemourion.blogspot.gr).
Το κόμμα των Φιλελευθέρων έλαβε 375.803 ψήφους (50,31%) και η «Ηνωμένη Αντιπολίτευσις» 368.678 (49,35%). Ο Βενιζέλος σε όλη τη χώρα πλειοψήφησε κατά 7.125 ψήφους. Εν τούτοις, οι Φιλελεύθεροι επί 369 βουλευτικών εδρών κέρδισαν μόνο 118. Στην Παλαιά Ελλάδα, την προ του 1912, οι βασιλόφρονες έλαβαν συνολικά 255.437 ψήφους και εξέλεξαν 177 βουλευτές, ενώ οι Φιλελεύθεροι 172.717 και δεν κατόρθωσαν να εκλέξουν παρά μόνον 7 βουλευτές, κι αυτούς στις μικρές περιφέρειες Άρτας, Ύδρας και Σπετσών. Στην Αττική η «Ηνωμένη Αντιπολίτευσις» συγκέντρωσε 46.535 ψήφους και εξασφάλισε και τις 22 βουλευτικές έδρες. Οι 36.180 Φιλελεύθεροι της Αττικής δεν εξέλεξαν κανέναν. Ο ίδιος ο μεγάλος ηγέτης Ελευθέριος Βενιζέλος έλαβε 39.879 ψήφους στον νομό Αττικής και τελικά δεν εξελέγη! Στην Ύδρα και τη Θράκη τόση υπήρξε η επιρροή των Φιλελευθέρων, ώστε η «Ηνωμένη Αντιπολίτευσις» δεν παρουσίασε κανέναν υποψήφιο. Είναι διαπιστωμένο ότι τον Βενιζέλο ψήφισαν κυρίως οι προ ολίγων ετών απελευθερωθείσες περιοχές: η Κρήτη, η Θράκη, τα νησιά του Αιγαίου, η Ήπειρος και η Δράμα.
Κατ’ επίφαση συμμαχίες
Στις 22 Νοεμβρίου/5 Δεκεμβρίου 1920 διεξήχθη δημοψήφισμα. Υπέρ της επανόδου του Κωνσταντίνου ψήφισαν 999.960 (99%) και εναντίον 10.383 (1%). Πώς όμως εντός τριών εβδομάδων η δύναμη του βενιζελισμού περιορίστηκε από το 50% περίπου στο 1%; Στις 6/19 Δεκεμβρίου 1921 επέστρεψε ο βασιλέας. Αυτό έδωσε το πρόσχημα στους συμμάχους να μας εγκαταλείψουν στον μικρασιατικό πόλεμο. Γάλλοι, Ιταλοί και Σοβιετικοί υπέγραψαν σύμφωνα φιλίας και συνεργασίας με τον Κεμάλ Ατατούρκ. Τα βαθύτερα αίτια προσεταιρισμού των Τούρκων ήταν η άρνηση της Αγγλίας να εγγυηθεί τα γαλλογερμανικά σύνορα, η επιθυμία της για επαναβιομηχανοποίηση της Γερμανίας και το εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα του πρίγκιπα Φεϊζάλ στη Συρία. Αυτοί οι τρεις λόγοι ώθησαν τη Γαλλία στην αναθεώρηση της πολιτικής της έναντι του μικρασιατικού ζητήματος. Οι Ιταλοί αντιμετώπισαν ως εχθρική ευθύς εξαρχής την ελληνική πολιτικο-στρατιωτική παρουσία στη ζώνη της Σμύρνης μετά τις 15 Μαΐου 1919. Ο Λένιν υποστήριξε τον Κεμάλ, διότι θεώρησε ότι ο αγώνας του στρεφόταν κατά του «δυτικού ιμπεριαλισμού». Η Μεγάλη Βρετανία συμπαρατασσόταν με την Ελλάδα μόνο φραστικά. Οι όποιες προτάσεις των Δυτικών μέχρι τη Μικρασιατική Καταστροφή είχαν στόχο την αναθεώρηση της Συνθήκης των Σεβρών σε βάρος των ελληνικών συμφερόντων. Το κωνσταντινικό καθεστώς, φοβούμενο το πολιτικό κόστος, συνέχισε τις επιχειρήσεις στη Μικρά Ασία, ενώ ήταν εμφανής η μεταστροφή του διεθνούς κλίματος υπέρ των τουρκικών επιδιώξεων.
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος στην Παλαιά Βουλή ανάμεσα σε βουλευτές του.
Εν τέλει, με λάθη και παραλείψεις της τότε αντιβενιζελικής ηγεσίας το μικρασιατικό μέτωπο κατέρρευσε. Η Σμύρνη πυρπολήθηκε... Χιλιάδες οι νεκροί και οι πρόσφυγες... Οι Τούρκοι με τη Συνθήκη της Λωζάννης (24 Ιουλίου 1923) επανέκτησαν τη ζώνη της Σμύρνης, την Ίμβρο και την Τένεδο, αλλά, δυστυχώς, και την Ανατολική Θράκη αμαχητί... Με την ανταλλαγή των πληθυσμών (πλην των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης και των μουσουλμάνων της Δυτικής Θράκης) αγνοήθηκε τελείως η επιθυμία των προσφύγων για επιστροφή στις πατρογονικές τους εστίες. Η ελληνική παρουσία τριών χιλιάδων και πλέον ετών στη Μικρά Ασία έσβησε... Ο Ελληνισμός έκτοτε έχασε τον έναν του πνεύμονα και υποβαθμίστηκε γεωπολιτικά συγκριτικά με την Τουρκία.
Νέες προκλήσεις
Η ιστορία γράφεται βάσει γεγονότων και όχι εικοτολογιών. Οι ηγέτες κρίνονται από τα αποτελέσματα των έργων τους. Έτσι, έχει διατυπωθεί a posteriori η άποψη ότι οι εκλογές του 1920 δημιούργησαν την προεκτεθείσα κατάσταση, ώστε μετά το 1923 οι εκάστοτε ελληνικές κυβερνήσεις να ακολουθήσουν ενδοτική και ηττοπαθή πολιτική έναντι της αναθεωρητικής και επεκτατικής Τουρκίας υπό τον μανδύα της «ελληνοτουρκικής φιλίας». Στο πλαίσιό της δεν υποστηρίχθηκαν επαρκώς οι Κωνσταντινουπολίτες (Σεπτεμβριανά του 1955, Απελάσεις 1964 κ.λπ.) και η ιδιαίτερη πατρίδα του γράφοντος, η Κύπρος, θύμα της διαχρονικής τουρκικής επιθετικότητας από το 1955 και εξής.
Παρά τις φιλειρηνικές διαθέσεις της Ελλάδος, οι Τούρκοι εξακολουθούν να προκαλούν στο Αιγαίο, στη Δυτική Θράκη κι αυτή τη στιγμή στην κυπριακή ΑΟΖ. Η προκλητικότητά τους δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με ευχολόγια, αλλά με τη χάραξη εθνικής στρατηγικής, τη δημιουργία συμμαχιών, την οικοδόμηση δυνατής οικονομίας και με ισχυρές Ένοπλες Δυνάμεις. Η εθνική ανεξαρτησία όλου του Ελληνισμού δεν είναι δεδομένη. Η διατήρησή της απαιτεί διαρκείς αγώνες, ειδικά στο ρευστό διεθνές περιβάλλον της εποχής μας. Ο εφησυχασμός και η απουσία εθνικής εγρήγορσης δεν αποτελούν εχέγγυα για το παρόν και το μέλλον μας.
Ενδεικτική βιβλιογραφία
• Γιαλλουρίδης Κ. Χριστόδουλος - Λαγγίδης Θ. Αφεντούλης, Μετακεμαλισμός, Πρόλογος: Νεοκλής Σαρρής, εκδόσεις Ι. Σιδέρης, 2010.
• Διαμαντόπουλος Θανάσης, Η ελληνική πολιτική ζωή. Εικοστός αιώνας. Από την προβενιζελική στη μεταπαπανδρεϊκή εποχή, εκδόσεις Παπαζήση, 1997, σελ. 77-86.
• Θεοφάνους Γιώργος, Οι μοιραίες εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920, στο www.istoria.gr.
• Ιακωβίδης Χρ. Ιωάννης, «Τουρκία: Ο επιτήδειος ουδέτερος», «Επίκαιρα», τεύχος 209o, 17/10-23/10/2013, σελ. 79-81.
• Καλεντερίδης Σάββας, «Η Τουρκία χρειάζεται προσοχή!», Κυριακάτικη Δημοκρατία, 5/10/2014, σελ. 12.
• Κοντός Μιχάλης, «Οι εκλογές της 1ης Νοεμβρίου του 1920», στο magazine.apopsi.com.cy/2008/11/.
• Κωνσταντακόπουλος Δημήτρης, «Η “Αυτοκρατορία” κλιμακώνει την επίθεση στον Ελληνισμό», «Επίκαιρα», τεύχος 261ο, 30/10-5/11/2014, σελ. 7-9.
• Λιάκος Παναγιώτης, «Η Τουρκία και οι δυτικοί σύμμαχοί της», Κυριακάτικη Δημοκρατία, 26/10/2014, σελ. 14.
• Μελετόπουλος Μελέτης, «Προβολή αμυντικής ισχύος», Kontranews, 2/11/2014, σελ. 10.
• «Οι εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920 και η επάνοδος του Κωνσταντίνου. Το Δημοψήφισμα της 22ας Νοεμβρίου 1920», στο Ιστορία του Ελληνικού Έθνους – Νεώτερος Ελληνισμός από 1913 ως 1941, τόμος ΙΕ', Εκδοτική Αθηνών, 1978, σελ. 146-150.
• Σιούσιουρας Πέτρος, Γεωπολιτική και ζωτικός χώρος. Η Μικρασιατική Καταστροφή και ο ανταγωνισμός των Μεγάλων Δυνάμεων. Πρόλογος: Κλεομένης Σ. Κουτσούκης, εκδόσεις Ι. Σιδέρης, 2012, σελ. 212-226.
• Σκουλάς Ε. Νίκος, «Κραυγή αγωνίας ενός πολίτη», Kontranews, 29/10/2014, σελ. 6.
http://www.epikaira.gr/article/oi-ekloges-tis-1-14is-noemvrioy-1920apo-ton-thriamvo-stimikrasiatiki-katastrofi-kai-tin-epiplasti-ellinotoyrkiki-filia
