Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος
πώς έδρασαν οι Ευρωπαϊκές χώρες στην επέλαση του Άξονα
(συνοπτική ιστορική μελέτη)
του φιλόλογου Δημήτρη Ζαχαρίου
Στην παρούσα μελέτη, που βασίστηκε σε ιστορικά αρχεία και διαδικτυακές Εγκυκλοπαίδειες, παρουσιάζονται με αλφαβητική σειρά οι χώρες της Ευρώπης και οι ενέργειες στις οποίες προέβησαν όταν βρέθηκαν αντιμέτωπες, κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, με τη λαίλαπα του Άξονα Γερμανίας – Ιταλίας – Ιαπωνίας.
Σκοπός μου δεν είναι να γράψω ιστορικό έργο, αλλά να παρουσιάσω συνοπτικά και συγκριτικά τη συμβολή κάθε Ευρωπαϊκού κράτους στην αντίσταση κατά του ναζισμού και φασισμού, αλλά ταυτόχρονα να φανεί και το μέγεθος της εθελόδουλης υποταγής λαών και κυβερνήσεων, που προτίμησαν τη ντροπιαστική υποδούλωση στις ορέξεις των κατακτητών.
Αλβανία: Η ιταλική εισβολή στην Αλβανία (7 Απριλίου 1939 - 12 Απριλίου 1939) ήταν μια σύντομη στρατιωτική εκστρατεία…
Αυστρία: Ο Χίτλερ απέστειλε τελεσίγραφο στον Καγκελάριο της Αυστρίας Κουρτ φον Σούσνινγκ στις 11 Μαρτίου, με το οποίο του ζητούσε να παραδώσει την εξουσία στους Εθνικοσοσιαλιστές, διαφορετικά θα επακολουθούσε εισβολή στη χώρα. Εκείνος απλά παραιτήθηκε και την επόμενη μέρα, η 8η Στρατιά της Βέρμαχτ πέρασε τα σύνορα της Αυστρίας, όπου την ανέμενε μια μεγάλη έκπληξη: Αντί να αντιμετωπίσει την αντίσταση του αυστριακού στρατού, έγινε δεκτή με ναζιστικές σημαίες, χιτλερικούς χαιρετισμούς και λουλούδια, επονομάζοντας, έτσι, την εκστρατεία Blumenkrieg ("Πόλεμο των λουλουδιών").
Βουλγαρία: έγινε σύμμαχος της Γερμανίας, υπογράφοντας το Σύμφωνο Τριμερούς Συνεργασίας την 1η Μαρτίου 1941 παρέχοντας το δικαίωμα ελεύθερης διέλευσης για τις γερμανικές μονάδες που επιχειρούσαν κατά της Γιουγκοσλαβίαςκαι της Ελλάδας. Στη Βουλγαρία παραδόθηκαν τμήματα της Ελλάδας και της Γιουγκοσλαβίας για να εκπληρώσει το όνειρο της «Μεγάλης Βουλγαρίας».
Γαλλία: την 1η Σεπτεμβρίου του 1939 ο γερμανικός στρατός εισέβαλε στην Πολωνία, γεγονός που σηματοδότησε την έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου στην Ευρώπη. Η Γαλλία κηρύσσει αρχικά πόλεμο κατά της Γερμανίας και επιστράτευση στις 22 Σεπτεμβρίου του 1939, 72 μεραρχίες Γάλλων παρατάσσονται στη γραμμή Μαζινό, αλλά για όλο το χειμώνα του 1939 Γάλλοι και Γερμανοί έμεναν αδρανείς δίνοντας την εντύπωση ότι οι ηγέτες Γαλλίας και Γερμανίας είχαν συμφωνήσει να μη γίνει επίθεση, για να μην πληγούν οικονομικά και στρατιωτικά δύο χώρες. Στις 10 Μαΐου 1940τα ξημερώματα, ισχυρότατες γερμανικές δυνάμεις επιτέθηκαν ταυτόχρονα εναντίον της Ολλανδίας, του Βελγίου και τηςΓαλλίας και μέχρι τις 14 Ιουνίου οι γερμανικές φάλαγγες πεζικού μπήκαν στο Παρίσι.
Γιουγκοσλαβία: η εισβολή στη Γιουγκοσλαβία (γνωστή ως Επιχείρηση 25) άρχισε στις 6 Απριλίου 1941 και έληξε με την άνευ όρων παράδοση του Βασιλικού Γιουγκοσλαβικού Στρατού στις 17 Απριλίου. Οι εισβάλλουσες δυνάμεις του Άξονα κατέλαβαν και διαμέλισαν το Βασίλειο της Γιουγκοσλαβίας σε κράτος της Κροατίας, της Σερβίας και βασίλειο του Μαυροβουνίου, ενώ άλλες περιοχές διαμοιράστηκαν στη Γερμανία, την Ιταλία, τη Βουλγαρία και την Ουγγαρία. ΟιΓιουγκοσλάβοι σύντομα ανέπτυξαν οργανωμένα κινήματα αντίστασης, τους Παρτιζάνους, με επικεφαλής τον Γιόσιπ Μπροζ Τίτο και το Κομμουνιστικό Κόμμα της Γιουγκοσλαβίας, και το μοναρχικό τσέτνικς με αντικρουόμενα όμως συμφέροντα και στόχους. Οι Τσέτνικ συνεργάστηκαν με τις δυνάμεις του Άξονα εναντίον των Παρτιζάνων.
Δανία: παρέμεινε επίσημα ουδέτερο κράτος αλλά οι Γερμανοί εισέβαλαν, χωρίς κήρυξη πολέμου, στις 9 Απριλίου 1940 έπειτα από μάχη λίγων ωρών. Η κυβέρνηση της Δανίας παρέμεινε στην Κοπεγχάγη μέχρι το 1943 και υπέγραψε τοΣύμφωνο Άντι-Κομιντέρν. Στις 29 Αυγούστου 1943 η κυβέρνηση υπέβαλε την παραίτησή της στο βασιλιά και διαλύθηκε, ως απάντηση στα γερμανικά αιτήματα για περισσότερες παραχωρήσεις.
Ελβετία: μετά τη γερμανική εισβολή στην Πολωνία την 1η Σεπτεμβρίου του 1939, η χώρα κινητοποιήθηκε πλήρωςμέσα σε τρεις ημέρες. Αν και προγραμματίστηκε ναζιστική εισβολή για το 1940, δεν συνέβη ποτέ, επειδή ο Χίτλεραποφάσισε πως μια τέτοια σύγκρουση θα ήταν σπατάλη πόρων. Η Ελβετία διέθετε ισχυρή στρατιωτική δύναμη καιορεινή γεωγραφική θέση που θα δυσκόλευε την εισβολή. Παρά την ουδετερότητά της έγιναν εχθροπραξίες με αρκετά γερμανικά αεροσκάφη να καταρρίπτονται για παραβίαση του ελβετικού εναέριου χώρου, αεροσκάφη και από τις δύοπλευρές να προσγειώνονται λόγω βλαβών, ενώ αρκετές πόλεις της Ελβετίας βομβαρδίστηκαν κατά λάθος και από τις δύο πλευρές.
Εσθονία: Το Σύμφωνο Μολότοφ-Ρίμπεντροπ μεταξύ Γερμανίας και Σοβιετικής Ένωσης άφησε την Εσθονία στησοβιετική σφαίρα επιρροής. Τον Ιούνιο του 1940 ο κόκκινος στρατός υποβοήθησε πραξικόπημα και στις 2 Ιουλίου1940 ανακηρύχθηκε Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Εσθονίας. Καταλήφθηκε από τη Γερμανία το 1941, μετά τον πόλεμο που ξέσπασε μεταξύ Γερμανίας και Σοβιετικής Ένωσης και τότε 70.000 Εσθονοί εντάχθηκαν στη γερμανική πλευρά για να πολεμήσουν τους Σοβιετικούς. Το Σεπτέμβριο του 1944 ανακαταλήφθηκε από τη Σοβιετική Ένωση όπου παρέμεινε μέχρι το 1991.
Ηνωμένο Βασίλειο: ήταν ένας από τους αρχικούς Συμμάχους εναντίον του Άξονα και μπήκε στον πόλεμο το 1939 για να τηρήσει τις εγγυήσεις του προς την Πολωνία. Μετά την πτώση της Γαλλίας, το Ηνωμένο Βασιλείου ήταν το μόνοελεύθερο έθνος που είχε απομείνει στην Ευρώπη. Οργάνωσε μέτωπα αντίστασης στη Δυτική Ευρώπη, στον Ατλαντικό, στη Μεσόγειο, στη Βόρεια Αφρική και στη Νοτιοανατολική Ασία. Διατηρώντας στενούς δεσμούς με τους λαούς της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, οι δυνάμεις των χωρών αυτών συχνά ενσωματώνονταν σε βρετανικές στρατιωτικέςεπιχειρήσεις (Κύπρος, Αίγυπτος, Ινδία).
Ισλανδία: ήταν ημι-ανεξάρτητο κράτος υπό τον βασιλιά της Δανίας. Μετά την εισβολή των Γερμανών στη Δανία προσπάθησε να διατηρήσει ουδέτερη στάση, όμως οι βρετανικές δυνάμεις εισέβαλαν στις 10 Μαΐου 1940 για ναεξασφαλίσουν βάσεις και να αποτρέψουν τον έλεγχό της από τη Γερμανία. Στις 7 Ιουλίου 1941, ο έλεγχος της Ισλανδίαςμεταφέρθηκε από τη Βρετανία στις ΗΠΑ που δεν είχαν ακόμα εμπλακεί στον πόλεμο. Η Ισλανδία στη συνέχεια παρείχεπολύτιμες υπηρεσίες στην αμερικανική Πολεμική Αεροπορία και το Πολεμικό Ναυτικό με στρατιωτικές βάσεις.
Ισπανία: η κυβέρνηση του δικτάτορα Φράνκο αναρριχήθηκε στην εξουσία με ιταλική και γερμανική παρέμβαση καιυποστήριξη. Η Ισπανία, η οποία υπέφερε από τις συνέπειες του εμφυλίου που τελείωσε πρόσφατα, δε διέθετε πόρουςγια συμμετοχή σε πόλεμο. Παρά την ουδετερότητά του το καθεστώς του Φράγκο απέστειλε εθελοντές για ναπολεμήσουν στο πλευρό των Γερμανών εναντίον της Σοβιετικής Ένωσης. Καθώς όμως οι Σύμμαχοι διαφαίνονταν νικητές, το καθεστώς έσπευσε να δηλώσει ουδετερότητα τον Ιούλιο του 1943.
Κροατία: Το Ανεξάρτητο Κράτος της Κροατίας έγινε μέλος του Άξονα στις 10 Απριλίου του 1941 και εντάχθηκε στοΤριμερές Σύμφωνο στις 15 Ιουνίου 1941. Ο στρατός της πολέμησε στο πλευρό του Άξονα κυρίως για την καταπολέμηση των Παρτιζάνων της Σερβίας και ξεκίνησε εκστρατεία γενοκτονίας των Σέρβων στην Κροατία και τη Βοσνία. Δημιούργησαν γι’ αυτό το σκοπό στρατόπεδα συγκέντρωσης όπως το στρατόπεδο θανάτου του Γιασένοβατς.
Κύπρος: βρισκόταν κάτω από βρετανική κατοχή ήδη από το 1878 και παρόλο που αντιμετώπιζε τους Άγγλους ως κατακτητές 30.000 περίπου Κύπριοι κατατάχτηκαν εθελοντικά στα αποικιακά στρατεύματα που στάλθηκαν σε εκστρατείες του Δυτικού Μετώπου (Ελλάδα, Βόρεια Αφρική Γαλλία και αλλού).
Λετονία: Μετά την ολοκλήρωση του Συμφώνου Μολότοφ-Ρίμπεντροπ, η Λετονία αναγκάστηκε να δεχθεί Σοβιετικέςφρουρές. Στις 16 Ιουνίου 1940, η Σοβιετική Ένωση εξέδωσε τελεσίγραφο, ζητώντας να αντικατασταθεί κυβέρνηση και να δεχτεί απεριόριστο αριθμό σοβιετικών στρατευμάτων. Η κυβέρνηση υποχώρησε στις απαιτήσεις και τα σοβιετικά στρατεύματα κατέλαβαν τη χώρα στις 17 Ιουνίου του 1940 και αμέσως μετά η Λετονία προσαρτήθηκε στη Σοβιετική Ένωση. Το επόμενο έτος οι σοβιετικές υπηρεσίες ασφαλείας της Λετονίας, θανάτωσαν έστειλαν σε στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας 35.000 - 50.000 Λετονούς, οπότε, όταν οι
γερμανικές δυνάμεις μπήκαν στη Ρίγα την 1η Ιουλίου του 1941, έγιναν δεκτοί ως απελευθερωτές! Η Ρίγαανακαταλήφθηκε από τις σοβιετικές δυνάμεις στις 13 Οκτωβρίου 1944 και αποτέλεσε στο εξής Σοβιετική Δημοκρατία.
γερμανικές δυνάμεις μπήκαν στη Ρίγα την 1η Ιουλίου του 1941, έγιναν δεκτοί ως απελευθερωτές! Η Ρίγαανακαταλήφθηκε από τις σοβιετικές δυνάμεις στις 13 Οκτωβρίου 1944 και αποτέλεσε στο εξής Σοβιετική Δημοκρατία.
Λιθουανία: ως αποτέλεσμα των Μολότοφ-Ρίμπεντροπ μεταξύ της ναζιστικής Γερμανίας και της Σοβιετικής Ένωσης, η Λιθουανία είχε καταληφθεί από τον Κόκκινο Στρατό και με τη βία προσαρτήθηκε στη Σοβιετική Ένωση χωρίς στρατιωτική αντίσταση.
Λουξεμβούργο: όταν η Γερμανία εισέβαλε στη Γαλλία μέσω των Κάτω Χωρών την άνοιξη του 1940, το Λουξεμβούργο,παρά την ουδετερότητά του και τις προσπάθειες της κυβέρνησης να επιβραδύνει τις γερμανικές δυνάμεις προώθησης, παραδόθηκε με μικρή αντίσταση. Η κυβέρνηση κατέφυγε σε εξορία, αλλά ποτέ δεν κήρυξε τον πόλεμο κατά του Άξονα. Το Λουξεμβούργο παρέμεινε υπό γερμανικό έλεγχο έως ότου απελευθερώθηκε από τους Συμμάχους στο τέλος του1944.
Μάλτα: ήταν βρετανική αποικία και από τον Ιούνιο του 1940 έως το Δεκέμβρη του 1942, βομβαρδίστηκε ανελέητα από τη γερμανική αεροπορία. Αποτέλεσε θέατρο αποφασιστικών αγώνων του Πολέμου ώστε πολλοί ιστορικοί την αποκαλούν «το Στάλινγκραντ της Μεσογείου».
Νορβηγία: παρέμεινε ουδέτερη μέχρι την εισβολή της Γερμανίας στις 9 Απριλίου 1940. Η νορβηγική κυβέρνησηεγκατέλειψε την πρωτεύουσα και μετά από δύο μήνες μαχών κατέφυγε στη Μεγάλη Βρετανία και συνέχισε τον αγώνα της στην εξορία. Η νορβηγική ναυτιλία συνέβαλε σημαντικά στην πολεμική προσπάθεια των Συμμάχων.
Ολλανδία: δήλωσε ουδετερότητα το 1939 όμως το Μάιο του 1940, Ρότερνταμ και Middelburg βομβαρδίστηκαν βαριά από τους Γερμανούς και έτσι οι Ολλανδοί προσχώρησαν στους Συμμάχους και συνέβαλαν με τις ένοπλες δυνάμειςτους στην υπεράσπιση της Ανατολικής Ασίας. Μέχρι την απελευθέρωσή τους το 1945, οι Ολλανδοί πολέμησαν στο πλευρό των Συμμάχων σε όλο τον κόσμο.
Ουγγαρία: ήταν μια σημαντική σύμμαχος των Γερμανών γιατί υπέγραψε το Τριμερές Σύμφωνο στις 20 Νοεμβρίου1940 και πήρε μέρος στην εισβολή στη Σοβιετική Ένωση το επόμενο έτος.
Πολωνία: από εδώ ξεκίνησε ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος τον Σεπτέμβριο του 1939 έπειτα από επίθεση της ναζιστικής Γερμανίας. Πολλοί Πολωνοί πολίτες και στρατιώτες διέφυγαν, αναδιοργανώθηκαν και πήραν μέρος στη Μάχη τηςΓαλλίας. Άλλοι ενσωματώθηκαν στις δυνάμεις της Βρετανίας και πολωνοί πιλότοι διακρίθηκαν στη Μάχη της Βρετανίας.Η Πολωνία ήταν η μόνη κατεχόμενη από τους Γερμανούς χώρα που ποτέ δεν είχε επίσημη συνεργασία με τους Ναζί. Το πολωνικό Κίνημα Αντίστασης, ήταν το μεγαλύτερο αντι-ναζιστικό σε ολόκληρη την κατεχόμενη Ευρώπη και το μόνομη-κομμουνιστικό μεταξύ των σλαβικών χωρών.
Πορτογαλία: κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η Πορτογαλία ήταν υπό τον έλεγχο του δικτάτορα Antóniode Oliveira Salazar. Στις αρχές Σεπτεμβρίου του 1939, η Πορτογαλία διακήρυξε ουδετερότητα για να αποφευχθεί μιαστρατιωτική επιχείρηση στο πορτογαλικό έδαφος από τον άξονα ή τους Συμμάχους. Η γερμανική κατάληψη της Γαλλίας έφερε τους Ναζί στα Πυρηναία όπου ασκούν πιέσεις στην Πορτογαλία για εξαγωγή βολφραμίου που τους είναι απαραίτητο για τον πόλεμο. Οι απειλές και οι βυθίσεις πορτογαλικών πλοίων αναγκάζουν τον Salazar να υπογράψει το 1942 συμφωνία για την πώληση βολφραμίου στη Γερμανία. Τον Ιούνιο του 1943 η Βρετανία ζητά τη χρήση των πορτογαλικών Αζορών, για να δημιουργήσει αεροπορική και ναυτική βάση και οι Σύμμαχοι υπόσχονται κάθε δυνατή βοήθεια σε περίπτωση γερμανικής επίθεσης εναντίον της Πορτογαλίας. Επιπλέον, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Μεγάλη Βρετανία εγγυώνται την ακεραιότητα των κτήσεων της Πορτογαλίας. Το 1944, η Πορτογαλία ανακοίνωσε την πλήρηαπαγόρευση των αποστολών βολφραμίου στη Γερμανία.
Ρουμανία: συμμετείχε πρώτη στον πόλεμο με την παροχή δικαιωμάτων διέλευσης για τα μέλη της πολωνικήςκυβέρνησης και πολωνικών στρατευμάτων το 1939. Κατά τη διάρκεια του 1940, απειλήθηκε με σοβιετική εισβολή καιπαραχώρησε έδαφός της στη Σοβιετική Ένωση, την Ουγγαρία και τη Βουλγαρία. Μετά από εσωτερική πολιτική αναταραχή εντάχθηκε στον Άξονα και συμμετείχε με πάνω από 600.000 άνδρες στη γερμανική εισβολή της ΣοβιετικήςΈνωσης. Η Ρουμανία ήταν επίσης μια σημαντική πηγή πετρελαίου για τη ναζιστική Γερμανία μέσω τωνπετρελαιοπηγών της στο Πλοέστι. Με την είσοδο των σοβιετικών στρατευμάτων στη Ρουμανία τον Αύγουστο του 1944εντάχθηκε στους Συμμάχους και διέθεσε κατά του Άξονα 567.000 άνδρες σε 38 μεραρχίες. Μετά τον πόλεμο έγινε βίαιαΛαϊκή Δημοκρατία, πέρασε στη σοβιετική σφαίρα επιρροής και εντάχθηκε το Σύμφωνο της Βαρσοβίας.
Σουηδία: διατήρησε ουδετερότητα στη διάρκεια του πολέμου, αν και ορισμένοι σουηδοί εθελοντές συμμετείχαν στονπόλεμο ενάντια στη Σοβιετική Ένωση.
Τσεχοσλοβακία: διαμελίστηκε από τη ναζιστική Γερμανία το 1938 σε Τσεχία (προτεκτοράτο της Βοημίας και τηςΜοραβίας) και Σλοβακική Δημοκρατία, ένα ναζιστικο-εξαρτώμενο καθεστώς. Από το 1940, η κυβέρνησή της βρισκόταν σε εξορία στο Λονδίνο και αναγνωρίστηκε ως Συμμαχική δύναμη. Σλοβακική Εθνική Εξέγερση ξεκίνησε τον Αύγουστο του 1944, κατεστάλη από τις γερμανικές δυνάμεις στο τέλος του Οκτωβρίου, ενώ αντάρτες συνέχισαν να μάχονται στα βουνά μέχρι το τέλος του πολέμου.
Φινλανδία: περιελήφθη στη σοβιετική σφαίρα ενδιαφέροντος του Συμφώνου Μολότοφ-Ρίμπεντροπ και όταν αρνήθηκενα επιτρέψει στη Σοβιετική Ένωση στρατιωτικές βάσεις στο έδαφός της, δέχθηκε επίθεση από τις σοβιετικές δυνάμειςστο Χειμερινό Πόλεμο (30 Νοεμβρίου 1939 - 13 Μαρτίου 1940). Μετά τον πόλεμο, η Φινλανδία ζήτησε ανεπιτυχώςπροστασία από το Ηνωμένο Βασίλειο και από τη Σουηδία για να αντιμετωπίσει τη συνεχιζόμενη σοβιετική πίεση, πριν στραφεί προς τη βελτίωση των σχέσεων με τη ναζιστική Γερμανία. Επειδή, τελικά, συνεργάστηκε με τη Γερμανία,Βρετανία και Καναδάς της κήρυξαν πόλεμο το Δεκέμβριο του 1941. Στις 26 Ιουνίου του 1944 υπέγραψε συμφωνία συμμαχίας με τη ναζιστική Γερμανία.
Πηγές:
European theatre of World War II, http://en.wikipedia.org/wiki/European_theatre_of_World_War_II
World War II, http://en.wikipedia.org/wiki/World_War_II
Map of Europe during World War II, http://www.mapsofworld.com/world-maps/world-war-ii-map-of-europe.html
The history place, http://www.historyplace.com/worldwar2/timeline/ww2time.htm
