Αν οδηγείτε στη λεωφόρο Κηφισίας και φτάσετε στο ύψος του Ζηρίνειου δημοτικού σταδίου, ρίξτε λίγο ταχύτητα ή ακόμα καλύτερα, αν έχετε χρόνο αφήστε κάπου το αυτοκίνητο και σταθείτε μπροστά στο εκπληκτικό κτίριο με τον επιβλητικό τρούλο που είναι «κρυμμένο» πίσω από πυκνή βλάστηση.
Στον αριθμό 241 της λεωφόρου από τις αρχές του 20ου αιώνα στέκει η βίλα Καζούλλη που τα όσα έχει να σας «πει» απ’ όσα «βίωσε» μέσα στο πέρασμα του χρόνου ξυπνούν μνήμες από πολλά κρίσιμα σταυροδρόμια της ελληνικής ιστορίας.
Χτισμένη πάνω σε τούρκικο νεκροταφείο, στη κατοχή έγινε φρουραρχείο των SS και στον εμφύλιο στρατηγείο του ΕΛΑΣ, ενώ μεταπολεμικά στέγασε σεισμόπληκτους, έγινε το πρώτο ΚΑΤ, μετατράπηκε σε στέκι τοξικομανών, «πληγώθηκε» από βάνδαλους αλλά και την αδιαφορία του κράτους ενώ έγινε και «σκηνικό για να γυριστούν αρκετές σκηνές από την ελληνική πολεμική ταινία «Υπολοχαγός Νατάσα» με την Αλίκη Βουγιουκλάκη και Δημήτρη Παπαμιχαήλ!
Ο Νικόλαος Καζούλλης, το χτίσιμο της βίλας και το όραμα για τη νέα Ακαδημία Πλάτωνος
Το κουβάρι της ιστορίας ξεκινά να ξετυλίγεται στην αυγή του 20ου αιώνα. Το 1902, εποχή που η ελληνική κοινότητα της Αιγύπτου μεγαλουργεί και αρκετοί έμποροι φτιάχνουν τις εξοχικές τους κατοικίες στην Ελλάδα, ο Νικόλαος Καζούλλης, έμπορος από την Αλεξάνδρεια αγοράζει ένα κτήμα έκτασης 47.000 μ² στην είσοδο της Κηφισιάς.
Εκεί χτίζει την επιβλητική έπαυλη του που θα μείνει στην ιστορία ως «Βίλα Καζούλλη». Το κτίσμα είναι ένα μείγμα νεοκλασικισμού και αναγεννησιακής αρχιτεκτονικής. Χαρακτηριστικό του είναι ο εντυπωσιακός τρούλος που προσπαθεί να «δέσει» με το υπόλοιπο οίκημα. Ο γλύπτης Φιλλιπότης ήταν ο δημιουργός των δύο λιονταριών που κοσμούσαν το εξωτερικό της βίλας ενώ αρχιτέκτονας που τη σχεδίασε μας είναι άγνωστος. Η είσοδος έχει έντονο αναγεννησιακό χαρακτήρα και διαθέτει νεοκλασικούς κίονες.
Η 2.500 τετραγωνικών μέτρων βίλα φιλοξενούσε τα καλοκαίρια προσωπικότητες των γραμμάτων, πολιτικούς και βασιλιάδες, όπως τον Φαρούκ και τον Γεώργιο τον Α'.
Η Ιωάννα Καζούλλη, κόρη του Ν. Καζούλλη στην οποία είχε περιέλθει η βίλα από το 1915 καλεί τον Π. Αριστόφρωνα να ασχοληθεί με την διακόσμηση της βίλας. Τελικά, οι δύο νέοι ερωτεύονται και παντρεύονται. Ο Παναγιώτης Αριστόφρωνας, γνωστός αρχαιολάτρης ασχολείτο με τις ανασκαφές στην «Ακαδημία Πλάτωνος» και σαν όραμα είχε, η βίλα να γίνει κέντρο μελέτης, η νέα «Ακαδημία Πλάτωνος».
Τα «στοιχειά» της βίλας, το τούρκικο νεκροταφείο και τα βασανιστήρια των SS
Σύμφωνα με ένα συμβόλαιο αγοράς που ανακαλύφθηκε σχετικά πρόσφατα, επιβεβαιώθηκε πως πριν το χτίσιμο της βίλας το τεράστιο οικόπεδο που αγόρασε ο Καζούλλης (έφτανε μέχρι και την νότια πλευρά του σημείου που σήμερα υπάρχει το ΚΑΤ) είχε χρησιμοποιηθεί σαν νεκροταφείο με την ονομασία «Μνημούρι» ή «Τουρκικά μνήματα»!
Το γεγονός ότι η έπαυλη είναι χτισμένη πάνω σε νεκροταφείο ήταν η αφορμή, ώστε, να δημιουργηθούν οι ιστορίες της «στοιχειωμένης βίλας» με πρωταγωνιστές δεκάδες φαντάσματα και… περιπλανώμενες ψυχές. Σύμφωνα με τον αστικό μύθο, μάλιστα, παλαιότερα κάτοικοι της περιοχής άκουγαν φωνές να καλούν σε βοήθεια ή διάφορα απόκοσμα ουρλιαχτά...
Σε όλα αυτά συνέβαλε σε μέγιστο βαθμό και το γεγονός πως στη διάρκεια της κατοχής η βίλα επιτάχθηκε από τους Γερμανούς και εκεί στεγάστηκε το φρουραρχείο των SS! Στα υπόγειά της βασανίστηκαν πολλοί αγωνιστές τις αντίστασης. Η βίλα μετατράπηκε σε τόπο μαρτυρίου και προκαλούσε τρόμο.
Σύμφωνα με μαρτυρίες, μάλιστα, σε κάποιο σημείο του τεράστιου κήπου της θάφτηκαν τουλάχιστον 12 Έλληνες στρατιώτες που μαρτύρησαν στα χέρια των κατακτητών. Εκεί παραμένουν ακόμα και σήμερα. Λέγεται, επίσης, ότι ακόμα και την ώρα που αποχωρούσαν οι Γερμανοί, εκτέλεσαν έξω από την κεντρική πύλη έξι Έλληνες πολίτες.
Φήμες λένε πως οι Γερμανοί όσο διάστημα παρέμειναν μέσα στη βίλα έκαναν απογραφή των θησαυρών που υπήρχαν μέσα στο κτίριο. Έχουν αναφερθεί ακόμα και παράνομες ανασκαφές στον προαύλιο χώρο της για ανεύρεση θησαυρών.
Οτιδήποτε είχε μεγάλη αξία τοποθετήθηκε μέσα σε κιβώτια τα οποία πήραν μαζί τους οι ναζί όταν απελευθερώθηκε η Αθήνα.
Ο ΕΛΑΣ, το πρώτο ΚΑΤ, η φιλοξενία των σεισμόπληκτων και η «υπολοχαγός Νατάσα»
Το 1944 οι Γερμανοί αποχωρούν και λίγο καιρό αργότερα αντάρτες του ΕΛΑΣ επιτάσσουν την έπαυλη και την χρησιμοποιούν σαν διοικητήριο στο βόρειο τομέα της Αθήνας. Το επιβλητικό κτίριο παραμένει στη δικαιοδοσία των ανταρτών μέχρι και το τέλος του εμφυλίου «ζώντας» έντονες και αιματηρές σκηνές ενός νέου πολέμου. Το 1949 ο ΕΛΑΣ φεύγει και για πρώτη φορά η κυριότητα της βίλας περνάει στο Δημόσιο.
Η πρώτη μεταπολεμική χρήση της έπαυλης είναι η στέγαση σε αυτή του πρώτου… ΚΑΤ το οποίο θα παραμείνει εκεί μέχρι το 1952. Στη συνέχεια το νοσοκομείο θα «φύγει» από εκεί και θα χτιστεί στο νότιο άκρο του τεράστιου κτήματος που είχε αγοράσει σχεδόν 50 χρόνια νωρίτερα ο Νικόλαος Καζούλλης. Αξίζει να σημειωθεί, μάλιστα, πως τα αγάλματα που κοσμούν σήμερα τον προαύλιο χώρο του νοσοκομείου έχουν μεταφερθεί εκεί από τη βίλα!
Με το σεισμό των Ιονίων νήσων η έπαυλη χρησιμοποιείται ως χώρος περίθαλψης των σεισμοπαθών έως και το 1955 για να φτάσουμε στο 1964 οπότε και αγοράζεται από το ΙΚΑ.
Δυστυχώς, ωστόσο, το επιβλητικό κτίριο αφήνεται στη τύχη του. Σημάδια αυτής της εγκατάλειψης φαίνονται σε σκηνές της ελληνικής πολεμικής ταινίας «υπολοχαγός Νατάσα» με τους Αλίκη Βουγιουκλάκη και Δημήτρη Παπαμιχάηλ που γυρίστηκε το 1970!
Σύμφωνα με το σενάριο η βίλα έχει μετατραπεί σε κρησφύγετο αντιστασιακών. Μπροστά από τα δυο επιβλητικά λιοντάρια της εισόδου ο αείμνηστος ηθοποιός Κώστας Καρράς, που υποδύεται έναν αξιωματικό των SS, «αυτοκτονεί» όταν μαθαίνει πως η μητέρα του πολεμάει τους εισβολείς!
Εμφανής είναι στην ταινία η κακή κατάσταση που βρίσκεται και το εσωτερικό του κτιρίου ενώ στα προαναφερόμενα πλάνα των λιονταριών φαίνεται πως από τότε λείπουν οι ουρές τους.
Από διατηρητέο «ιδιαίτερου κάλλους» σε στέκι τοξικομανών και λημέρι… «σατανιστών»
Το 1976 το Υπουργείο Πολιτισμού χαρακτηρίζει την βίλα διατηρητέα και το 1979 χαρακτηρίζει το οικόπεδο που την περιβάλει «χώρο ιδιαίτερου φυσικού κάλλους» και γίνονται τα πρώτα σχέδια συντήρησης από τον αρχιτέκτονα Π. Πικιώνη.
Η βίλα όμως παραμένει στο έλεος τόσο της φθοράς από τον χρόνο, που και σε αυτή τη περίπτωση είναι αμείλικτος, αλλά και των βανδάλων, ενώ γίνεται στέκι τοξικομανών και… «σατανιστών». Τα λιοντάρια μεταφέρονται για να «προφυλαχθούν» σε… άγνωστη τοποθεσία.
Παράλληλα, στα χαρτιά έμειναν και κάποιες προσπάθειες της Μελίνας Μερκούρης για έναρξη των διαδικασιών αποκατάστασης της και μετατροπή του κτιρίου σε έδρα του ελληνικού κέντρου κινηματογράφου και εστία τεχνών.
Μετά το 1990, το ΙΚΑ, στο οποίο πλέον ανήκει η βίλα που την είχε αγοράσει έναντι 11.746.427 δρχ., γνωστοποιεί πως θα κατεδαφίσει τη βίλα προκειμένου στο χώρο να κτιστεί ένα εμπορικό κέντρο. Όπως ήταν φυσικό η πρόθεση αυτή πυροδότησε «κύμα» αντιδράσεων από την τοπική κοινωνία και τελικά τα καταστροφικά σχέδια του Ιδρύματος ματαιώνονται.
Το 1995 το ΥΠΕΧΩΔΕ με υπουργό τον Κώστα Λαλιώτη αγοράζει τη βίλα από το ΙΚΑ έναντι δυόμιση δισεκατομμυρίων δραχμών με σκοπό την ανακαίνισή της. Την επόμενη χρονιά ξεκινάνε οι εργασίες συντήρησης και τα λιοντάρια μετά από μεγάλο χρονικό διάστημα ερευνών εντοπίζονται σε αποθήκη του ΙΚΑ και επανατοποθετούνται στη θέση τους.
Από το 2001 μέχρι και σήμερα, στην ανακαινισμένη πλέον βίλα Καζούλλη στεγάζεται το «Εθνικό Κέντρο Περιβάλλοντος και Αειφόρου Ανάπτυξης». Στα χρόνια που ακολουθούν οι χώροι της ανοίγουν για να φιλοξενήσουν εκδηλώσεις περιβαλλοντικού και πολιτιστικού χαρακτήρα καθώς και διεθνή συνέδρια και ημερίδες.
Φωτογραφίες: Γιάννης Κέμμος
http://www.newsbeast.gr/weekend/arthro/1999959/weekend-i-stichiomeni-epavli-tis-kifisias-pou-egine-frourarchio-ton-ss
