Συνέντευξη: Γιώτα Δημητριάδη
Φωτογραφίες: George Alexandrakis
Υπάρχουν καλλιτέχνες, λίγοι ,αλλά υπάρχουν, που στο άκουσμα του ονόματός τους τρέχουν σαν τρελές οι εικόνες, σαν μοντάζ από ταινία δράσης. Έτσι δεν ξέρεις…. Πώς να τους χαρακτηρίσεις; Φοβάσαι ότι θα είσαι υποδεέστερος των δυνατοτήτων και της προσφοράς τους. Τι επίθετα να βάλεις μπροστά από το όνομά τους; Εξάλλου, όλα σου φαίνονται τόσο βαρετά και συνηθισμένα και το χειρότερο; Μερικά βαρύγδουπα! Σκέφτομαι πως σίγουρα δεν θα του άρεσαν, γιατί εκείνος θαυμάζει τους ταπεινούς καλλιτέχνες.
Τα επίθετα όμως ταιριάζουν και πάνε και έρχονται στα πλήκτρα : «πολυσχιδής προσωπικότητα», «πολυπράγμων», «πολυτάλαντος» , «χειμαρρώδης», «εκρηκτικός» , «υπέροχος άμα τη εμφανίσει» και, ξαφνικά, αποφασίζεις πως μόνο και μόνο η υπογραφή του τα περικλείει όλα! Έτσι ο καθένας μας ελεύθερα συνθέτει τις εικόνες που ξεχώρισε, από όλα όσα μας χάρισε και συνεχίζει να μας χαρίζει όλα αυτά τα χρόνια, ο μοναδικός Γιάννης Ζουγανέλης!
Με την ευγένεια, την ευστροφία και τη γενναιοδωρία, που τον ακολουθούν, όσες φορές τον έχω συναντήσει, ο Γιάννης Ζουγανέλης μίλησε στο Citycode: Για τη φετινή του εμπειρία με το Εθνικό Θέατρο, για την καθηγητική του έδρα στο Μόναχο, για την πρώτη παράσταση που είδε στην Επίδαυρο, για τον δραματικό ρόλο που ονειρεύεται να παίξει, για το μέλλον της παραδοσιακής μουσικής, για το πολιτικό τραγούδι, γι΄ αυτούς που κοιμούνται, ενώ δεν θα ‘πρεπε, για τους ποιητές που γνώρισε, για την Ελεονόρα, για τον Σάκη… Για τους ψυχαναγκασμούς του, τις εμμονές, τους φόβους του, για το λάθος που έκανε παλιότερα πάνω στη σκηνή, για την αλήθεια που ψάχνει…. Ενώ μας αποκάλυψε και τη συνεργασία έκπληξη που ετοιμάζει!
Έχετε πολλές θεατρικές επιτυχίες στο ενεργητικό σας. Σημαίνει κάτι για εσάς το γεγονός ότι φέτος πρωταγωνιστήσατε σε μια παραγωγή του Εθνικού Θεάτρου;
Πιστεύω για τους ανθρώπους ό,τι ποιούν στην καθημερινότητά τους, αν το αγαπάνε, είναι πάντα ιδιαίτερο και σεβαστό. Αυτό με απασχολεί πάντοτε. Δεν θέλω να κάνω κάτι που να με κάνει να νιώθω πως δεν απαντώ στην αγάπη που έχω εισπράξει από τον κόσμο και στην τιμή που μου κάνει να μ’ επιλέγει και να επικοινωνεί μαζί μου μέσα από τις δύο υποστάσεις που έχω, του μουσικού και του ηθοποιού. Όταν σου δίνεται η ευκαιρία να υπηρετήσεις οτιδήποτε εθνικό, δηλαδή εθνική υπόσταση, εθνική συνείδηση, εθνική κουλτούρα, το Εθνικό Θέατρο, την πατρίδα για μένα είναι κάτι ιδιαίτερα σημαντικό. Γι’ αυτό και είμαι φορτισμένος μ’ όλα τα συναισθήματα που κάνουν έναν άνθρωπο να νιώθει τι του συμβαίνει. Το Εθνικό είναι ένα θέατρο της κατεξοχήν παράδοσής μας και υποχρεούται να ασχοληθεί με το αρχαίο δράμα και με τις τραγωδίες και με τις κωμωδίες. Σ’ αυτήν την παράσταση αισθάνομαι μια επιπλέον χαρά και τιμή, διότι υποδύομαι και έναν από τους σπουδαιότερους ποιητές παγκοσμίως, τον Αισχύλο.
Τι γεύση σας άφησε αυτή η περιοδεία;
Συνειδητοποίησα πόσο χαίρεται ο κόσμος, όταν αντιμετωπίζει παραστάσεις που αντιλαμβάνεται ότι έχουν δουλευτεί. Εδώ, ο Γιάννης Κακλέας δεν έπαιξε με την ευκολία, δεν ανέβασε έναν Αριστοφάνη με την ευκολία του επικαιρικού. Εγώ ταυτίζομαι μ’ αυτήν τη λογική, γιατί δεν πιστεύω καθόλου στο επικαιρικό και στο επίκαιρο. Πιστεύω στο διαχρονικό. Όσα επίκαιρα έχουν να πουν κάτι, θα δείτε ότι είναι τα επίκαιρα που είναι διαχρονικά. Θα έχουν να πουν κάτι και στο μέλλον… Τώρα με τη λέξη «γεύση»… με κόλλησες στον τοίχο, δεν θα μπορούσα να το εκφράσω καλύτερα. Έχω γεύσεις χαράς, ευχαρίστησης. Χωρίς να σκέφτομαι καθόλου τη μιζέρια των τελευταίων χρόνων με την κρίση. Όπου και αν παίξαμε, ο κόσμος γέμισε τα θέατρα!
Αγαπάτε τους ρόλους ή τις στιγμές και τις συγκυρίες της ζωής που τους συναντάτε;
Και τα δύο! Η Τέχνη της υποκριτικής είναι μια παρεξηγημένη Τέχνη, δεν έχει καθόλου υποκρισία. Αυτό δεν σημαίνει πως όλοι εμείς που την υπηρετούμε είμαστε αντίστοιχοι της ισορροπίας της αλήθειας μας. Εγώ, επειδή έχω αποφασίσει να μιλάω τη γλώσσα της αλήθειας από εδώ και πέρα, λίγους έχω συναντήσει που να ‘ναι αληθινοί με τους εαυτούς τους και με τους ρόλους τους. Προσπαθώ, από τους ανθρώπους όμως, πάντα να παίρνω το καλό. Ούτως ή αλλιώς, είμαστε σε μια μάχη και μέσα μας παλεύει το καλό με το κακό. Το καλό, όμως, πρέπει να κυριαρχήσει!
Μας έχετε χαρίσει πολύ γέλιο όλα αυτά τα χρόνια. Θα φανταζόσασταν τον εαυτό σας σ΄έναν αμιγώς δραματικό ρόλο και ποιος θα ήταν αυτός;
Έχω κάνει διάφορους δραματικούς ρόλους στο σινεμά, στον «Βασιλιά» του Ν. Γραμματικού είχα παίξει έναν ηλίθιο, φαλλοκράτη, εργολάβο. Είναι μια εξαιρετική ταινία, που την αγαπώ πολύ. Είχα παίξει έναν δραματικό ρόλο και σε μια ταινία, ενός Γιουγκοσλάβου που δεν είχα την τύχη να παίξει στην Ελλάδα…
Η κωμικότητα είναι ό,τι πιο σοβαρό υπάρχει στην υποκριτική! Δεν υπάρχουν κωμικοί ηθοποιοί, υπάρχουν ηθοποιοί και ακόμα καλύτερα υποκριτιστές. Γιατί το «ποιώ ήθος» είναι ανεξάρτητο από το έργο του ηθοποιού. Μου αρέσουν πολύ οι δραματικοί ρόλοι. Ίσως ακουστεί τραγικό να το πω εγώ, αλλά θα μου άρεσε πάρα πολύ να παίξω τον Οιδίποδα Τύραννο. Θα μου άρεσε πάρα πολύ να παίξω το «Επτά επί Θήβας», το οποίο το διαβάζω και το ξαναδιαβάζω…
Αν δεν κάνω λάθος, είχατε δηλώσει πως η πρώτη παράσταση που είχατε παρακολουθήσει στην Επίδαυρο, ήταν ο «Οιδίποδας Τύραννος» με τον Αλέξη Μινωτή και πως σας είχε πάει η μητέρα σας…..
Ακριβώς. Η μητέρα μου, μου έκανε μεγάλη εντύπωση και ακόμα τη θυμάμαι και την έχω στις σκέψεις μου. Είχε ένα μυστήριο ένστικτο αυτή η γυναίκα, αν και αναλφάβητη η ίδια, με πήγε στην Επίδαυρο! Μου έκανε τρομερή εντύπωση! Μου αρέσουν πολύ οι δραματικοί ρόλοι και για έναν ακόμη λόγο, διότι σ’ αυτούς μπαίνεις ουσιαστικά και χωρίς να περιμένεις την άμεση αντίδραση του κοινού. Επειδή έχω πιάσει τον εαυτό μου, πολλές φορές στο παρελθόν, να ματαιοδοξεί, ευτυχώς τώρα πια τα ‘χω ξεπεράσει αυτά! Παλιότερα, όμως, είχα την ανάγκη της επιβεβαίωσης. Πίστεψέ με, τώρα, το μόνο που μ’ ενδιαφέρει είναι η αλήθεια!
Οι γνώσεις σας, οι σπουδές σας και οι διακρίσεις σας στον τομέα της μουσικής χαίρουν παγκόσμιας αναγνώρισης. Επιπλέον, ανήκετε στους ελάχιστους Έλληνες με τόσο σπουδαίο μουσικό υπόβαθρο. Σας ενοχλεί που το ευρύ κοινό σας γνωρίζει, κυρίως, μέσω της τηλεόρασης;
Το σύστημα, δυστυχώς, προβάλλει από εμάς αυτό που αντιλαμβάνεται ή αυτό που το συμφέρει. Δεν είμαι ματαιόδοξος, έχω όμως την ανάγκη αυτό που κάνω να επικοινωνήσει με το κοινό. Διότι, όταν το κάνω, δεν το κάνω για να επιδειχθώ, το κάνω για να επικοινωνήσω με τον κόσμο. Η αλήθεια είναι ότι δεν είμαι από τους ανθρώπους που έχει προβληθεί η δουλειά τους. Γενικότερα, όμως, επειδή, όσα έχω κάνει στο εξωτερικό έχουν να κάνουν με οργανικές μουσικές και με έρευνα, δεν προβάλλονται. Το ραδιόφωνο θα ‘πρεπε να ήταν πιο ανοιχτό. Δυστυχώς όμως, παίζει στάνταρ πράγματα. Έχω προσπαθήσει ,ως φιλοξενούμενος, να τα λέω, όχι χαριεντιζόμενος, αλλά για την επικοινωνία του πράγματος, η οποία μ’ αφορά πάρα πολύ. Διότι σημασία έχει τι ακούγεται και τι μεταφέρεται στον κόσμο.
Ως καθηγητής της Ακαδημίας του Μονάχου, συμμετέχετε ενεργά στη δημιουργία έδρας ελληνικής μουσικής. Πείτε μας λίγα λόγια γι’ αυτή την προσπάθεια.
Είμαι καθηγητής, αλλά δεν έχω υποστήριξη από το ελληνικό κράτος. Για να είσαι καθηγητής, πρέπει να ‘χεις γραμματεία μ’ ανθρώπους που να μπορούν να μιλούν δύο ή τρεις γλώσσες, να μπορείς να πηγαίνεις και να έρχεσαι συνέχεια. Υπάρχουν κάποιες ανάγκες για τον οποιονδήποτε έχει αυτή τη θέση, όχι μόνο για μένα. Το Υπουργείο Παιδείας δεν υπάρχει! Υπάρχει μόνο για να καταστρατηγεί την κλασική παιδεία και την παιδεία. Είμαι καθηγητής, τώρα αν θα είμαι μόνο τιμητικά ή αν θα γίνω και στην πράξη, αυτό θα εξαρτηθεί από οικονομικούς παράγοντες δυστυχώς! Η έδρα είναι ελληνικής κουλτούρας, με γνώμονα την ελληνική μουσική. Αν δώσουμε σ’ έναν Γερμανό ν’ ακούσει Χατζιδάκι, ταυτόχρονα ένα δημοτικό τραγούδι, ταυτόχρονα ένα νησιώτικο ή ένα ρεμπέτικο, θα καταλάβει την πανσπερμία της ελληνικής κουλτούρας περισσότερο από το να δει, για παράδειγμα, μια ταινία.
Επομένως, δεν μιλάμε μόνο για παραδοσιακή μουσική…
Όχι μόνο, καταρχήν, στην Ευρώπη θεωρείται «παραδοσιακό» στοιχείο ό,τι τελεσφορεί τα τελευταία τριάντα χρόνια. Αν βάλεις σε μια μπαλάντζα την ελληνική μουσική και όλης της υπόλοιπης Ευρώπης, θα γύρει προς τα εμάς. Διότι, εμείς δεν είναι μόνο ότι έχουμε για παράδειγμα τη νησιώτικη μουσική, αλλά είναι άλλη στην Τήνο, άλλη στη Νάξο, άλλη στο ένα χωριό, άλλη στο άλλο. Μιλάμε για μια τρομερή κουλτούρα που δονεί και δονείται!
Υπάρχει νομίζετε ενδιαφέρον από τη νέα γενιά για να διατηρηθεί αυτή η μουσική κληρονομιά;
Χαίρομαι που συναντώ νέα παιδιά που παίζουν τόσο όμορφα τα παραδοσιακά κομμάτια. Υπάρχουν ακόμη και άγνωστοι καλλιτέχνες, όπως είναι ο Νίκος Σαραγκούδας. Είναι ένας κύριος, που μοιάζει με τον θείο μας και παίζει ένα ούτι … Θα κλάψεις αν τον ακούσεις! Αυτός ο άνθρωπος έχει μαθητές και, έτσι, συνεχίζεται η παράδοση. Επιπλέον , έχουμε πολύ καλά μουσικά σχολεία. Ακούω παιδιά που τραγουδάνε και προσεγγίζουν την παράδοση, όχι με φιοριτούρα. Μεγάλοι καλλιτέχνες είναι και εκείνοι που υποτιμούμε, που βλέπουμε με τις γραβάτες και τα κουστούμια και είναι στα κλαρίνα. Είναι μεγάλοι καλλιτέχνες, γιατί είναι ταπεινοί! Άκουγα προχθές στο ραδιόφωνο, ένα τραγούδι με την Φιλιώ Πυργάκη και συγκινήθηκα πολύ…. Υπάρχει και ένα δυνατό ρεύμα νέων παιδιών. Δυστυχώς, όμως, δεν πέφτουν τα φώτα της δημοσιότητας πάνω τους, γιατί πάνε στα στάνταρ, οι ηλίθιοι των ραδιοφώνων και της τηλεόρασης. Τα ίδια και τα ίδια!
Εσείς, ως νέο παιδί, είχατε την τύχη να συναναστραφείτε με σπουδαίες προσωπικότητες των γραμμάτων, τον Ανδρέα Εμπειρίκο, τον Κώστα Βάρναλη, τον Οδυσσέα Ελύτη και άλλους. Πιστεύετε πως, σήμερα, απουσιάζει η πνευματική ηγεσία σε καιρό κρίσης;
Πρέπει να σας πω, πως είχα την τύχη να μ’ εμπιστευτεί ο μεγάλος παραγωγός της ελληνικής μουσικής, Αλέξανδρος Πατσιφάς, και να μου βγάλει δίσκο σε ηλικία δεκαπέντε χρονών, που ήμουν το 1972.
Μετά, εγώ ήθελα να μελοποιήσω Βάρναλη και τότε μας σύστησε. Μάλιστα, ο Βάρναλης είχε άποψη για το ποια ποιήματα του ήθελε να μελοποιηθούν. Τον Ανδρέα Εμπειρίκο, τον γνώρισα έμμεσα, σκέψου τον έβλεπα και δεν ήξερα ποιος είναι. Ήταν φίλος του δασκάλου μου, τον οποίο μνημονεύω συχνά και του χρωστάω πολλά, του Νίκου Μαμαγκάκη. Συνεργάστηκα και με τον Οδυσσέα Ελύτη και κάναμε «Το Μονόγραμμα», δυστυχώς, δεν βγήκε σε δίσκο… Ήμουν πολύ τυχερός στη ζωή μου! Δεν μπορώ, βέβαια, να μην αναφερθώ και στους νεότερους ποιητές τον Γιώργο Μαρκόπουλο, τον Θανάση Νιάρχο, τον Γιάννη Κοντό, την Κική Δημουλά, τον Γιάννη Ρίτσο-με τον οποίο μέναμε και κοντά-συνεργάστηκα μαζί τους και μελοποίησα ποιήματά τους. Σήμερα, δεν ξέρω αν απουσιάζει αυτή κάθε αυτή η πνευματική ηγεσία ή αν δεν της δίνουν βήμα. Η αλήθεια, βέβαια, είναι ότι δεν ξέρω αν έχει δυναμικές η πνευματική ηγεσία και, σκέφτομαι, αν είναι πνευματική ηγεσία ή αν είναι πνευματική. Εξαιρώ τον Ράμφο, που δεν σνομπάρει την τηλεόραση και βγαίνει και μιλάει. Διότι ο κόσμος, καλώς ή κακώς, τηλεόραση θα δει. Επίσης τον Νάνο Βαλαωρίτη, που τον διαβάζω στα sites. Ακόμα και τον Πέτρο Τατσόπουλο. Οι άνθρωποι παίρνουν θέση και έχουν να προσφέρουν στην κοινωνία. Ακόμη και αν διαφωνώ μαζί τους ιδεολογικά. Ξέρεις, υπάρχει μια θέση στην κόλαση γι’ αυτούς που δεν παίρνουν θέση… Αυτοί είναι οι χειρότεροι. Τώρα, για το γεγονός ότι δεν βγαίνουν να μπουν μπροστά στη διαδικασία της πάλης και να φωτίσουν με το φως των γνώσεων τους, είναι ενδεικτικό. Κάποιοι είναι και βολεμένοι και, όπως λέει και η παροιμία: «Νηστικό αρκούδι δεν χορεύει..» και συμπλήρωνε ο Μανώλης Ρασούλης, που ήταν και φίλος μου: «Και όταν χορτάσει κοιμάται!» Πρέπει να επαγρυπνούμε… Εγώ που μιλάω αυτήν τη στιγμή, δεν μιλάω εκ του ασφαλούς. Μπορεί να είμαι ισορροπημένος οικονομικά. Δεν ήξερα, βέβαια, ότι θα πληρώνω το τίμημα της περιουσίας που έχτισα ως αυτοδημιούργητος. Όμως δεν αισθάνομαι ασφαλής, δεν είμαι καλά όταν ο άλλος δεν είναι καλά. Οι άνθρωποι για να μην μπουν στον φθόνο πρέπει να’ ναι σε αφθονία. Δεν μπορώ να τρώω και να πίνω εγώ και εσύ να μην έχεις να φας.
Τι νομίζετε ότι μπορείτε να κάνετε για όλη αυτήν την κατάσταση που ζούμε;
Αισθάνομαι άσχημα που είμαι ο μόνος και το λέω και, παρεξήγησέ με που ασχολήθηκα με το πολιτικό τραγούδι, τώρα που χρειαζόταν, με δύο cd. Το ένα είχε είκοσι τραγούδια με τίτλο «Με γεια το κούρεμα» και το άλλο άλλα είκοσι με τίτλο «Ντίλερ, Κίλλερ και Σία», στα οποία συμμετείχαν και άλλοι καλλιτέχνες. Τα τραγούδια είναι σε στίχους του σπουδαίου ποιητή Κ.Χ Μύρη, του Κώστα Γεωργουσόπουλου.
Μιλάω γι’ αυτά τα θέματα με σκληρή γλώσσα. Όμως οι αποδέκτες δεν το πήραν χαμπάρι. Παρά μόνο όσοι πήραν από την εφημερίδα το cd ή το αγόρασαν, αλλά ήταν λίγοι, όπως φάνηκε από τις ελάχιστες πωλήσεις. Τώρα, αν και είναι φθηνά τα cd, οι άνθρωποι δεν έχουν χρήματα να τα αγοράσουν και τα ραδιόφωνα και οι τηλεοράσεις κοιμούνται! Μ’ αυτόν τον τρόπο γίνονται συμμέτοχοι και συνένοχοι στην έλλειψη ενημέρωσης….
Διάβασα σε μια συνέντευξή σας κάτι που μου έκανε εντύπωση, λέτε: «Δεν μπορώ να πάω πουθενά μόνος μου, ούτε γήπεδο ούτε σινεμά. Θα πάθω μελαγχολία.» Αναρωτιέμαι, έπειτα από την τόση έκθεση που έχετε στη δουλειά σας, δεν έχετε ανάγκη από λίγη μοναξιά;
Έχω ανάγκη να απομονώνομαι, αλλά το «να πάω κάπου» θέλω να το μοιράζομαι, δηλαδή, αν πάω να φάω κάτι μόνος μου, είναι αδύνατον! Δεν το ‘χω κάνει ποτέ. Να πάω σινεμά μόνος μου, δεν γίνεται. Να μείνω μόνος μου, το καταλαβαίνω, γιατί βρίσκω πράγματα να κάνω: Να δημιουργήσω, να διαβάσω, να ξεκουραστώ, να κοιμηθώ, αλλά, ακόμα και εκεί, έχω την ανάγκη παρουσίας. Θέλω να μοιράζομαι, θέλω η ζωή μου να ‘ναι μοιρασμένη μ’ ανθρώπους. Μου λείπει η κόρη μου, που έχει φύγει από το σπίτι. Μη φανταστείς ότι είμαι κανένας από αυτούς τους πατεράδες, που ισορροπούν στον πατερναλισμό. Αντίθετα, τη μεγάλωσα με την ελευθερία, αλλά το πλήρωσα…. Αστειεύομαι! Δεν μέναμε μαζί, έμενε κάτω από εμάς σε ξεχωριστό χώρο, αλλά, μόλις έφυγε, ένιωσα ότι έφυγε η γη κάτω από τα πόδια μου…
Έχετε εμμονές ή ψυχαναγκασμούς;
Ναι! Έχω τρομερές ενοχές για διάφορες συμπεριφορές μου στη διάρκεια της ζωής μου απέναντι σ’ ανθρώπους. Μη φανταστείς, δεν έχω κάνει απατεωνιές, έχει μόνο σχέση με άτομα που πέρασαν από δίπλα μου. Επίσης, το γεγονός ότι έχω όλη την καλή διάθεση να αλλάξω, αλλά δεν μπορώ. Λίγο βέβαια, αλλάζω… Άλλαξα ανθρώπους και, μέσα από αυτούς, άλλαξα και εγώ… Έχω τρομερό θέμα με την τακτική, δηλαδή, αν δεν βάλω τα πράγματα στη θέση τους, δεν μπορώ να κοιμηθώ. Φοβερός ψυχαναγκασμός! Επιπλέον, είμαι συνεχώς καθυστερημένος και δεν αναφέρομαι στα ραντεβού. Στεναχωριέμαι πάρα πολύ για τους ανθρώπους που χάνουν το σθένος τους. Αποχωρώ. Έχω έναν φίλο μου, που είναι έτσι, και δεν μπορώ να πάω να τον δω. Κλαίω, όχι με δάκρυα, από μέσα μου…. Ας πούμε, με τον Σάκη… Τελευταία, απέφευγα να είμαι μαζί του πολύ. Όχι επειδή είμαι φυγόπονος. Προτιμώ να πονώ, παρά να στεναχωριέμαι. Ο στενός χώρος είναι που κάνει κακό. Έχω πολλά, πολλά… Αλλά, συνήθως, αυτό που φαίνεται είναι το καλό και το όμορφο.
Θα ήθελα να μας πείτε τα επόμενα επαγγελματικά σας σχέδια…
Θα συνεχίσουμε με τους «Βατράχους» στο Εθνικό Θέατρο, καθώς και την περσινή παράσταση «Πράγματα και Θάματα» στο «Μικρό Παλλάς» του Θ. Αθερίδη. Μετά, θα παίξω στο «Πάνθεον» το «Βίκτωρ και Βικτώρια», είναι μια ανειλημμένη υποχρέωση με την ΕΛΘΕΑ και την Αρχοντούλα Παπαναγιώτου. Τέλος, θα είμαι με τον Αντώνη Ρέμο στο «Διογένης Στούντιο», που έχει διαμορφωθεί από πέρσι σε μουσική σκηνή και δεν έχει καμία σχέση με μπουζούκια. Ο Αντώνης είναι ένας σπουδαίος τραγουδιστής και ένας καλός φίλος.
http://www.citycodemag.com/?p=3452
