Η νίκη της αριστεράς θα είναι αλλαγή ιστορικής περιόδου, η επιστροφή της ελπίδας και το δεύτερο τέλος του Ψυχρού Πολέμου μετά το ατελέσφορο 1989
Οι επερχόμενες εκλογές έχουν χαρακτηριστεί από πολλούς «ιστορικές» για την Ελλάδα, την Ευρώπη και τον κόσμο. Υπερβολές θα μου πείτε, συνηθισμένη ρητορεία προεκλογικής καμπάνιας. Αναντίρρητα οι απόψεις αυτές μεγαλοπιάνονται. Η Ελλάδα δεν έχει προνομιούχα θέση σε κάποιο κατάλογο των «περιούσιων» λαών. Πολλοί άνθρωποι και λαοί πιστεύουν ότι είναι ο ομφαλός της γης, ότι οι τύχες τους ξεπερνάν τα σύνορα του σπιτιού και της γειτονιάς τους και καθορίζουν το μέλλον. Τίποτε πιο αναληθές. Ο κόσμος δεν χρειάζεται κανένα μας, ο ήλιος θα συνεχίσει να βγαίνει μετά το τέλος μας.
Και όμως η νίκη της ελληνικής Αριστεράς θα έχει ιστορική σημασία. Αλλά με διαφορετική έννοια απ’ αυτή που ακούμε συνήθως – το τέλος της Μεταπολίτευσης, ανώτερο στάδιο στην ιστορική πρόοδο κ.λπ. Η Ιστορία δεν προχωράει ευθύγραμμα και προοδευτικά. Αντίθετα, χαρακτηρίζεται από κυκλικότητα, κάτι σαν τις εποχές του χρόνου ή σαν τα κύματα που διαδοχικά απομακρύνονται από κει που έπεσε η πετρούλα στη λίμνη. Οι εκλογές λοιπόν εντάσσονται σε τρεις ελληνικές και παγκόσμιες ιστορικές περιόδους, τρεις ομόκεντρους πολιτικούς κύκλους που θα ονομάσουμε συμβολικά 1949, 1968 και 1989.
1949
Το 1949 συμβολίζει το τέλος του Εμφυλίου και την αρχή μιας πολιτικά ανώμαλης περιόδου που κορυφώθηκε με τη χούντα. Ο ψυχρός πόλεμος και το «σιδηρούν παραπέτασμα» βρήκαν την πιο χαρακτηριστική τους έκφραση στα ξερονήσια, τις φυλακές, την καθημερινή καταδίωξη των αριστερών. Στις εκλογές που έρχονται αυτό που τελειώνει δεν είναι η Μεταπολίτευση αλλά η μετεμφυλιακή Ελλάδα, καθώς σπάει η γραμμή που διαχώριζε δεξιούς και αριστερούς, νικητές και νικημένους.
Στις πολύμορφες αντιστάσεις κατά των μνημονιακών κυβερνήσεων συναντήθηκε κόσμος όλων των ιδεολογιών και τάξεων, αριστεροί και δεξιοί, άνεργοι και μικρομεσαίοι, νέοι και γέροι, γκέι και στρέιτ, ξένοι και Ελληνες. Στις διαδηλώσεις, στις καταλήψεις των πλατειών, στα κινήματα αλληλεγγύης και κοινωνικής οικονομίας άνθρωποι που δεν είχαν βρεθεί ποτέ σε κοινούς χώρους ή αγώνες έμαθαν να συνδιαλέγονται, να αποφασίζουν και να δρουν μαζί. Ο κόσμος κατάλαβε ότι το κοινό καλό και το ταξικό συμφέρον είναι σημαντικότερα από ιδεολογικές ή ιστορικές καταβολές. Ο άνεργος δεξιός και αριστερός υποφέρουν το ίδιο, ο πατριώτης και ο κοσμοπολίτης πονάνε εξίσου για την εξαθλίωση και την ταπείνωση του λαού.
Στις εκλογές του 2012, του 2014, του 2015 το πλήθος των πλατειών γίνεται ο λαός της δημοκρατικής αντιπροσώπευσης και συναντιέται ξανά στις κάλπες της Αριστεράς. Οι μετεμφυλιακές συνθήκες είχαν χτίσει μια εκλογική «γυάλινη οροφή» για την Αριστερά, που έφτανε γύρω στο 12% και σταματούσε. Μόνο η εξασθένηση ιστορικών διαχωρισμών και διακρίσεων, η ώσμωση του όλου λαού στις πλατείες επέτρεψε στην Αριστερά να σπάσει την οροφή. Η νίκη της θα είναι αλλαγή ιστορικής περιόδου, η επιστροφή της ελπίδας και το δεύτερο τέλος του Ψυχρού Πολέμου μετά το ατελέσφορο 1989.
1968
Ο δεύτερος κύκλος. Ο Μάης του ’68 συμβόλισε την πολιτισμική και ηθική επανάσταση των νέων στην Ευρώπη και τα κίνηματα κατά των διακρίσεων και του πολέμου του Βιετνάμ. Το αντιδραστικό 1969 έσβησε τα όνειρα. Ο Ντε Γκολ νίκησε τους φοιτητές και τους εργάτες, ο Νίξον διαδέχτηκε τη Μεγάλη Κοινωνία του ’60. Μάθαμε για τα γκουλάγκ, οι επαναστάσεις κατά της αποικιοκρατίας μετατράπηκαν σε μονοκομματικά κράτη και διεφθαρμένες ελίτ. Ο ιδεαλισμός ηττήθηκε, ο αγώνας για κοινωνική δικαιοσύνη μεταμορφώθηκε σε φιλανθρωπικές καμπάνιες και υπογραφή δηλώσεων για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Η Αριστερά μπήκε σε μακρύ χειμώνα πολιτικής ήττας και θεωρητικής αποτυχίας.
Οι κοινωνικο-οικονομικές εξελίξεις ενδυνάμωσαν τις πολιτικές τάσεις. Στη δεκαετία του ’70 ο υψηλός πληθωρισμός και η μικρή ανεργία αποτελούσαν έναν συμβιβασμό μεταξύ εργατικής τάξης και κεφαλαίου. Η Θάτσερ και ο Ρέιγκαν απέρριψαν όμως την άποψη ότι η ανεργία απονομιμοποιεί τον καπιταλισμό. Η οικονομική πολιτική εστιάζεται τώρα στον χαμηλό πληθωρισμό, τη μείωση της φορολογίας και τη σταδιακή υποχώρηση του κοινωνικού κράτους.
Ετσι ξεκίνησε η περίοδος του χρέους: αρχικά δανείζονται τα κράτη για να καλύψουν τις μειούμενες υποχρεώσεις τους στην εργασία και τις αυξανόμενες στο κεφάλαιο. Αλλά μετά την εισαγωγή από τον Κλίντον και την Ε.Ε. της ορθοδοξίας περί ισολογισμένων προϋπολογισμών, το κράτος εγκαταλείπει τις μεταπολεμικές κοινωνικές υπηρεσίες και οι εργαζόμενοι καλούνται να καλύψουν το κενό.
Ετσι γινόμαστε μικροεπιχειρηματίες του εαυτού μας. Πρέπει να «επενδύσουμε» στην παιδεία, την υγεία και τις κοινωνικές ασφαλίσεις της οικογένειάς μας και ο ιδιωτικός δανεισμός φουντώνει. Μετά τη χρηματοπιστωτική καταστροφή του 2008 και τα δισεκατομμύρια που πλήρωσαν οι πολίτες για σωτηρία των τραπεζών, τα χρέη τους περνάνε στο κράτος. Ετσι κορυφώνεται η μεταφορά πόρων από την εργασία στη κεφάλαιο.
Μπορεί οι αξίες της δεκαετίας του ’60 να ξεχάστηκαν, αλλά η γενιά των «μπέμπηδων» (baby boomers) πέτυχε. Δεν έκανε τον κόσμο πιο δίκαιο, αλλά πήρε την εξουσία στα κόμματα, τις επιχειρήσεις, τα ΜΜΕ. Τα άνθρώπινα δικαιώματα, η επιφανειακή ανοχή διαφορετικών απόψεων, η απόρριψη προφανών διακρίσεων χωρίς διακινδύνευση της ισορροπίας δυνάμεων αποτελούν ηθικό φτιασίδωμα και συμπλήρωμα του πετυχημένου καπιταλιστή. Ετσι 60 χρόνια μετά το ’68 και την ήττα της Αριστεράς ο καπιταλισμός γίνεται πιο επιθετικός και αχόρταγος, η δημοκρατία απισχνάνθηκε, η επανάσταση μπήκε στη ναφθαλίνη.
Στην Ελλάδα ο κύκλος του Μάη ήρθε αργά, στο Πολυτεχνείο, και δεν ολοκληρώθηκε. Ο Σαρκοζί υποσχόταν στις προεδρικές εκλογές να τελειώσει τον Μάη, ο Σαμαράς και ο Δένδιας λένε το ίδιο για τη Μεταπολίτευση. Θέλουν το τέλος του πολιτικού φιλελευθερισμού και την πλήρη κυριαρχία του οικονομικού. Ομως στην Ελλάδα το διακύβευμα είναι ακριβώς το αντίθετο: το 2015 θα σημάνει το τέλος της μετεμφυλιακής περιόδου και την επιστροφή στα χαμένα οράματα. Οι εκλογές δεν θα κλείσουν, αλλά θα ολοκληρώσουν τον κύκλο του ’68 και του Πολυτεχνείου.
1989
Το «τέλος της Ιστορίας» και η έλευση της «νέας παγκόσμιας τάξης» διακηρύχτηκαν μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου. Ηταν πρόωροι κομπασμοί μιας παγκόσμιας ελίτ που επιδιώκει την τελική και ανεπίστρεπτη επιβολή της καπιταλιστικής ηγεμονίας. Στην Ελλάδα, η Ιστορία θα τελείωνε με την εισαγωγή του εκσυγχρονιστικού ευδαιμονισμού.
Αλλά η «νέα» αυτή τάξη ήταν η συντομότερη στην Ιστορία. Τελείωσε με το ξεφούσκωμα της χρηματοπιστωτικής φούσκας, κεντρικής στρατηγικής του εκσυγχρονισμού, και την παγκόσμια αντίσταση που ξέσπασε, από την «αραβική άνοιξη» στη Μαδρίτη, στο Σύνταγμα, στο κίνημα «Occupy», στην Κωνσταντινούπολη, στη Βραζιλία, στην «ελληνική άνοιξη» που έρχεται. Η νίκη της Αριστεράς θα είναι η αρχή του τέλους αυτού του τρίτου και πιο καταστροφικού κύκλου.
Μόνο στο τέλος μιας περιόδου μπορούμε να καταλάβουμε τη σημασία της. Η Ιστορία δεν γράφεται εκ των προτέρων με γραμμική πρόοδο, αλλά αναδρομικά μετά τα γεγονότα, όταν μια σειρά από επιφανειακά ασύνδετα συμβάντα αναγνωρίζονται ως κρίκοι μιας ιστορικής αλληλουχίας.
Η φιλοσοφία επομένως δεν μπορεί να προβλέψει την Ιστορία, αλλά μπορεί να μας πει πού βρισκόμαστε και πώς να βοηθήσουμε την αλλαγή. Από αυτή τη σκοπιά δύο ιστορικοί κύκλοι κλείνουν και ένας τρίτος ολοκληρώνεται τον Ιανουάριο. Οι εκλογές όμως είναι μια στιγμή μόνο, μια συμβολική εγγραφή, η πραγμάτωση της οποίας παραμένει στο μέλλον. Αλλά γι’ αυτό στο επόμενο.
* Καθηγητής της Νομικής, αντιπρύτανης και διευθυντής του Ινστιτούτου Ανθρωπιστικών Ερευνών στο Κολέγιο Μπίρκμπεκ του Πανεπιστημίου του Λονδίνου
http://www.efsyn.gr/arthro/oi-istorikoi-kykloi-kai-i-elliniki-anoixi
