http://www.protinews.gr/ileiaka-istorika/item/5900-pyrgos-gyrizontas-to-xrono-piso
Ο νομός Ηλείας είναι ένας νομός πλούσιος σε φυσικό πλούτο και ιστορική κληρονομιά. Μια ιστορική κληρονομιά που ξεκινά από τους Αρχαίους χρόνους και συνεχίζει με το πέρασμα των Ρωμαίων, των Βυζαντινών, των Φράγκων και των Βενετών, των Τούρκων και των Γερμανών του Χίτλερ.
Ο νομός Ηλείας είναι ένας νομός πλούσιος σε φυσικό πλούτο και ιστορική κληρονομιά. Μια ιστορική κληρονομιά που ξεκινά από τους Αρχαίους χρόνους και συνεχίζει με το πέρασμα των Ρωμαίων, των Βυζαντινών, των Φράγκων και των Βενετών, των Τούρκων και των Γερμανών του Χίτλερ.
Τα χωριά και οι πόλεις στον νομό Ηλείας είναι πλούσια σε λαογραφικά και ιστορικά στοιχεία. Μια από αυτές τις πόλεις είναι ο Πύργος Ηλείας. Ο Πύργος Ηλείας που είναι και η πρωτεύουσα του νομού είναι χτισμένος πάνω σε επτά γήλοφους και σε υψόμετρο (15 – 30 μέτρα). Στο σημείο που βρίσκεται η πόλη σήμερα, τοποθετείται η αρχαία πόλη Δυσπόντιο, ενώ στα περίχωρά του υπήρξε η αρχαία πόλη Λέτρινα.
Η ιστορία του Πύργου αρχίζει κατά τον 16ο αιώνα και κάπως παράξενα! Με ένα …πηγάδι!
Στα μαύρα χρόνια της Τουρκοκρατίας,(γύρω στα 1510), ένας χωρικός απ’ τα Τσορωτά Καλαβρύτων που τον έλεγαν Γεώργιο Τσορωτά ή Τσερνοτά , κατέβηκε απ’ τον τόπο του σ’ αυτή εδώ τη γη και βάλθηκε να την ξεχερσώσει και να την ημερέψει για να την καλλιεργήσει. Δούλεψε λοιπόν σκληρά, καθάρισε κι’ έσκαψε το χώμα, έδιωξε τις πέτρες. Και μια μέρα εκεί που αδιάκοπα έψαχνε, άνοιξε στη συνοικία Νιοχώρι (σημερινός Άγιος Σπυρίδωνας) ένα πηγάδι για να ποτίζει τα κοπάδια του, κι εκεί μέσα βρήκε ξαφνικά ολόκληρο θησαυρό από αρχαία χρυσά νομίσματα. Σκέφτηκε λοιπόν να τα πάρει και να πάει στο Σουλτάνο. Σουλτάνος τότε στην Πόλη ήταν ο Σελίμ ο Α’ (1470-1520) που φυσικά δέχτηκε την προσφορά του Τσερνοτά και του την ανταπέδωσε με δύο αμοιβές το ίδιο ηγεμονικές. Του χάρισε τον τίτλο του μπέη (αφέντη) της περιοχής (1512) κι’ απέραντες εκτάσεις γης απ’ τον Αλφειό ως το χωριό Αγιάννης, γύρω δηλ. στον Πύργο που ήταν ακόμα ακατοίκητος. Το πηγάδι εκείνο είναι και σήμερα γνωστό «Του Τσερνοτά» κι εδώ ο Τσερνοτάμπεης έχτισε αποθήκες και καλύβες για τους καλλιεργητές που έφερνε και δούλευαν τη γη. Ο ίδιος επίσης έχτισε, όπως λέει η παράδοση ,πάνω στο λόφο του Επαρχείου την κατοικία του: ένα πύργο ισχυρό –για να βλέπει από κει ψηλά τα χωράφια του και τα κοπάδια του. Τ’ όνομα αυτό, Πύργος, άπλωσε σιγά-σιγά κυριαρχικά και αγκάλιασε όλο τον πρώτο εκείνο μικρό οικισμό για να μείνει για πάντα πια κι όνομα της νέας πολιτείας της Ηλείας που με τον καιρό άρχισε να θεμελιώνεται. Ο Τσερνοτάμπεης πέθανε χωρίς ν’ αφήσει απογόνους, κι έτσι ο τόπος έγινε χτήμα του Οθωμανικού κράτους. Ο Σουλτάνος δώρισε τον Πύργο στο χαρέμι του, με την προστασία όμως της βασιλομήτορος Βαλινδέ που από τότε τον πήρε στην «ιερή» κι απαραβίαστη ιδιοκτησία της και με τα έσοδα απ΄ τη γεωργική παραγωγή διόριζε υπαλλήλους και τους πλήρωνε. Με τον καιρό, το πηγάδι του Τσερνοτά πήρε το ντύμα του θρύλου και το νερό του θεωρήθηκε μαγικό «φίλτρο» για να αγαπούν οι ξένοι τον τόπο και να μένουν για πάντα σ’ αυτόν. Όπως λέει και το λαϊκό δίστιχο :
Στα μαύρα χρόνια της Τουρκοκρατίας,(γύρω στα 1510), ένας χωρικός απ’ τα Τσορωτά Καλαβρύτων που τον έλεγαν Γεώργιο Τσορωτά ή Τσερνοτά , κατέβηκε απ’ τον τόπο του σ’ αυτή εδώ τη γη και βάλθηκε να την ξεχερσώσει και να την ημερέψει για να την καλλιεργήσει. Δούλεψε λοιπόν σκληρά, καθάρισε κι’ έσκαψε το χώμα, έδιωξε τις πέτρες. Και μια μέρα εκεί που αδιάκοπα έψαχνε, άνοιξε στη συνοικία Νιοχώρι (σημερινός Άγιος Σπυρίδωνας) ένα πηγάδι για να ποτίζει τα κοπάδια του, κι εκεί μέσα βρήκε ξαφνικά ολόκληρο θησαυρό από αρχαία χρυσά νομίσματα. Σκέφτηκε λοιπόν να τα πάρει και να πάει στο Σουλτάνο. Σουλτάνος τότε στην Πόλη ήταν ο Σελίμ ο Α’ (1470-1520) που φυσικά δέχτηκε την προσφορά του Τσερνοτά και του την ανταπέδωσε με δύο αμοιβές το ίδιο ηγεμονικές. Του χάρισε τον τίτλο του μπέη (αφέντη) της περιοχής (1512) κι’ απέραντες εκτάσεις γης απ’ τον Αλφειό ως το χωριό Αγιάννης, γύρω δηλ. στον Πύργο που ήταν ακόμα ακατοίκητος. Το πηγάδι εκείνο είναι και σήμερα γνωστό «Του Τσερνοτά» κι εδώ ο Τσερνοτάμπεης έχτισε αποθήκες και καλύβες για τους καλλιεργητές που έφερνε και δούλευαν τη γη. Ο ίδιος επίσης έχτισε, όπως λέει η παράδοση ,πάνω στο λόφο του Επαρχείου την κατοικία του: ένα πύργο ισχυρό –για να βλέπει από κει ψηλά τα χωράφια του και τα κοπάδια του. Τ’ όνομα αυτό, Πύργος, άπλωσε σιγά-σιγά κυριαρχικά και αγκάλιασε όλο τον πρώτο εκείνο μικρό οικισμό για να μείνει για πάντα πια κι όνομα της νέας πολιτείας της Ηλείας που με τον καιρό άρχισε να θεμελιώνεται. Ο Τσερνοτάμπεης πέθανε χωρίς ν’ αφήσει απογόνους, κι έτσι ο τόπος έγινε χτήμα του Οθωμανικού κράτους. Ο Σουλτάνος δώρισε τον Πύργο στο χαρέμι του, με την προστασία όμως της βασιλομήτορος Βαλινδέ που από τότε τον πήρε στην «ιερή» κι απαραβίαστη ιδιοκτησία της και με τα έσοδα απ΄ τη γεωργική παραγωγή διόριζε υπαλλήλους και τους πλήρωνε. Με τον καιρό, το πηγάδι του Τσερνοτά πήρε το ντύμα του θρύλου και το νερό του θεωρήθηκε μαγικό «φίλτρο» για να αγαπούν οι ξένοι τον τόπο και να μένουν για πάντα σ’ αυτόν. Όπως λέει και το λαϊκό δίστιχο :
Όποιος φάει ψάρι της Μουριάς
και πιει νερό του Τσερνοτά
τον Πύργο δεν τον λησμονά.
και πιει νερό του Τσερνοτά
τον Πύργο δεν τον λησμονά.
Ο Πύργος κατά την Τουρκοκρατία και η συμβολή του
στην Επανάσταση του 1821
Παρ’ όλο που ο Πύργος του Τσερνωτά καταστράφηκε η ανάπτυξης της πόλης υπήρξε ραγδαία. Η πόλη του Πύργου αναφέρεται για πρώτη φορά το 1687, την περίοδο που οι Ενετοί του Μοροζίνι είχαν καταλάβει την Δυτική Πελοπόννησο. Ο πληθυσμός του ήταν αμιγώς Ελληνικός. Η περιοχή της Ηλείας (συμπεριλαμβανομένου και του Πύργου) ανήκε αρχικά στους Χατομαναίους Τούρκους της Γαστούνης και στους Τουρκαλβανούς που κατείχαν την περιοχή του Λάλα. Ως και τις αρχές του 19ουαιώνα η Ηλεία υπαγόταν στο βιλαέτι της Γαστούνης. Όμως στη συνέχεια ο Πύργος με 9 ακόμη χωριά αποσχίστηκε και δημιουργήθηκε το Βιλαέτι του Πύργου. Το Βιλαέτι του Πύργου ήταν συγκριτικά πιο προνομιακό από το βιλαέτι της Γαστούνης μιας και του είχε παραχωρηθεί από τον Σουλτάνο ειδική άδεια για την μη καταβολή φόρων. Σαν αποτέλεσμα αυτής της ευνοϊκής μεταχείρισης από το Σουλτάνο, το βιλαέτι του Πύργου εξελίχθηκε πιο γρήγορα τα τελευταία χρόνια πριν τον εθνικό ξεσηκωμό και ο πληθυσμός του (περίπου 7.000) ήταν αμιγώς Ελληνικός και σε καλύτερη οικονομική κατάσταση από αυτόν της Γαστούνης. Η συμβολή του Πύργου στην Επανάσταση του 1821 υπήρξε σημαντική. Με πρωτεργάτες τον αγνό Πύργιο αγωνιστή Χαράλαμπο Βιλαέτη και τον Γαστουναίο Γεώργιο Σισίνη, ο Πύργος έζησε ένδοξες στιγμές την περίοδο του εθνικού ξεσηκωμού. Στις 26 Μαρτίου 1821 ο Χαράλαμπος Βιλαέτης υψώνει την σημαία της επανάστασης στον Πύργο και ο Γεώργιος Σισίνης στη Γαστούνη.
Στις 3 Απριλίου του 1821 ο Πύργος έζησε μια από τις πιο ιστορικές μάχες του. Οι Λαλαίοι Τούρκοι – ο φόβος και ο τρόμος της περιοχής ετοιμάζονται να επιτεθούν στην πόλη του Πύργου. Εκεί όμως μίλησε όμως η ψυχή του Πύργιου αγωνιστή Χαράλαμπου Βιλαέτη. Ο Βιλαέτης βρίσκονταν στην Σκαφιδιά μαζί με τον Γεώργιο Σισίνη όταν πληροφορήθηκε για την επίθεση των Λαλαίων Τούρκων στον Πύργο. Αμέσως έτρεξε με τις ολιγάριθμες δυνάμεις του στον Πύργο και άρχισε να οργανώνει την άμυνα της πόλης. Ο Βιλαέτης είχε μαζί με τις ολιγάριθμες δυνάμεις του και τον Αλέξη Μοσχούλα μαζί με 70 παλικάρια. Επίσης υπήρξαν 100 Ζακυνθινοί που έτρεξαν για να βοηθήσουν τον Βιλαέτη, οι γιοι του θρυλικού γέρου του Μοριά Θεόδωρου Κολοκοτρώνη (Πάνος και Γιάννης) και οι αγωνιστές Γεώργιος Μήτσος και Αναστάσιος Μερκούρης. Οι Έλληνες αντιστάθηκαν με γενναιότητα για δυο μέρες απέναντι στους κατά πολύ περισσότερους Τούρκους όπου τους προξένησαν μεγάλες απώλειες. Παρόλα αυτά οι Λαλαίοι κατόρθωσαν και μπήκαν στην πόλη του Πύργου όπου και την πυρπόλησαν. Η μάχη όμως του Πύργου έδωσε θάρρος και δύναμη στους Ηλείους αγωνιστές που συνέχισαν τους αγώνες τους εναντίον των Οθωμανών. Στις 24 Απριλίου οι Λαλαίοι επιχείρησαν να επιτεθούν στο χωριό Αγουλινίτσα Ηλείας αλλά απέτυχαν ύστερα από την γενναιότητα που επέδειξαν οι κάτοικοι του χωριού. Στην συνέχεια επακολούθησαν και άλλες σημαντικές μάχες όπως αυτή του Σμίλα 10 Μαϊου 1821 στην οποία άφησε την τελευταία του πνοή ο Χαράλαμπος Βιλαέτης ύστερα από ηρωική μάχη με τον εχθρό. Θα επακολουθήσει η μάχη στο Πούσι τον Ιούνιο τον Ιούνιο του 1821 όπου οι Έλληνες πέτυχαν μια σπουδαία νίκη απέναντι στους Λαλαίους τούρκους που ανάγκασε τους τελευταίους να εγκαταλείψουν οριστικά το Λάλα και να φύγουν για την Πάτρα. Η νίκη στο Πούσι, ήταν καθοριστικής σημασίας γιατί βοήθησε σημαντικά για την κατάληψη της Τρίπολης. Εκτός από τον Χ. Βιλαέτη και τον Γεώργιο Σισίνη, υπήρξαν και άλλοι αγνοί αγωνιστές όπως ο Λυκούργος Κρεστενίτης, οι Διακαίοι, ο Αναγνώστης Παπασταθόπουλος, ο Μοσχούλας κ.α. που συνέβαλαν στο να αποτινάξουν τον Τούρκικο ζυγό από την Ηλεία. Ο Πύργος όμως γνώρισε την καταστροφική μανία του Ιμπραήμ Πασά το 1825 και το 1827. Η ώρα όμως της ελευθερίας είχε σημάνει για όλους τους Έλληνες.
Η εξέλιξη του Πύργου μετά την απελευθέρωση του Ελληνικού Κράτους και τα χρόνια που ακολούθησαν μετά από αυτή, βρίσκουν την πόλη του Πύργου να αναπτύσσεται γρήγορα. Ο πληθυσμός της πόλης έφτασε να έχει το 1870, 9.000 κατοίκους την στιγμή που η πρωτεύουσα του Ελληνικού κράτους Αθήνα μετρούσε 45.000. Η ανάπτυξη του Πύργου οφείλεται επίσης στα μεγάλα ποσοστά παραγωγής της σταφίδας που ήταν και το σημαντικότερο προϊόν της περιοχής. Η σιδηροδρομική γραμμή Πύργου – Κατακόλου (όπου το τελευταίο ήταν το επίνειο της πόλης του Πύργου) έπαιξε σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη του Πύργου, καθώς είχε μήκος 13 χιλιόμετρα, ήταν η πρώτη γραμμή τρένου στην Ελλάδα, εκτός Αττικής και η δεύτερη πανελλαδικά. Η αρχιτεκτονική είχε και αυτή τη τιμητική της στην πόλη του Πύργου μιας και χτίστηκαν μια σειρά από νεοκλασικά κτήρια και αρχοντικά όπως η Δημοτική Αγορά της πόλης.
Ο Πύργος στον 20ο Αιώνα
Όπως αναφέραμε, ο Πύργος μαζί με το επίνειό του, το Κατάκολο, παρήγαγε σε μεγάλα ποσοστά την σταφίδα που ήταν και το κυριότερο προϊόν της περιοχής. Παρ’ όλα αυτά ο 20ος αιώνας βρίσκει την πόλη του Πύργου σε κατάσταση παρακμής. Η κυριότερη αιτία αυτής της παρακμής ήταν η πτώση της παραγωγής της σταφίδας. Ο άλλος σημαντικός ρόλος που συνέβαλε στη στασιμότητα και παρακμή του Πύργου, αλλά και ολόκληρης της Ελλάδας ήταν η τρίχρονη Γερμανική κατοχή και ο τραγικός εμφύλιος πόλεμος (1945 – 1949), που κόστισε περισσότερο στο Ελληνικό έθνος από την Γερμανική κατοχή. Τον Οκτώβριο του 1944 η πόλη του Πύργου έγινε θεατής αιματηρών μαχών μεταξύ των δυνάμεων του ΕΛΑΣ και των Ταγμάτων Ασφαλείας που στοίχισαν την ζωή πολλών ανθρώπων από τις δυο αντιμαχόμενες πλευρές. O Πύργος μπόρεσε να συνέλθει κατά την διάρκεια της τελευταίας εικοσαετίας (1971 – 1991) όπου παρουσίασε μια αλματώδη αύξηση (40%) του πληθυσμού του. Από 20.599 έφτασε τους 28.465. Επίσης στα χρόνια που ακολούθησαν, ο Πύργος παρουσίασε μια σημαντική ανάπτυξη της αγροτικής παραγωγής, ενώ οι καταστροφικοί σεισμοί του 1993 υπήρξαν αφορμή για έντονη οικοδομική δραστηριότητα και ανάπτυξη της ευρύτερης περιοχής, μέσα και γύρω από αυτόν. Η πόλη του Πύργου έγινε πρωτεύουσα του Νομού Ηλείας το 1937 με την απόσπαση της επαρχίας Ήλιδας από το νομό Αχαιοήλιδας.
ΠΗΓΕΣ:
1)Βύρων Δάββος, Η Ηλεία Διαμέσου των Αιώνων
2)Μιλτιάδης Κάπος, Η Ηλεία στον Μύθο και την Ιστορία
3)Τάσος Φιλιππόπουλος, Από την Ιστορία της Ηλείας
4)Τάκης Δόξας, Το χρονικό του Πύργου
