Από την αντίσταση κατά της χούντας, το Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα βρέθηκε στην εξουσία και στα κότερα των Λάτσηδων που θα λογοδοτούσαν. Το μπουφάν αντικαταστάθηκε με το ζιβάγκο και τις παρδαλές γραβάτες ώς τα περίφημα Armani του μαρξιστή Ανδρέα, που λίγο πριν πεθάνει βρίσκεται να προσκυνά την Παναγία Σουμελά.
Σαράντα χρόνια μετά, τα Ντάτσουν των παλιατζήδων μεταφέρουν τις πινακίδες των γραφείων των τοπικών οργανώσεων του κινήματος που έκλεισαν. Παρ' ότι υψηλόβαθμα στελέχη του έχουν τριάντα-σαράντα ή ογδόντα επτά σπίτια και καταθέσεις, το «λαϊκό κίνημα» δεν έχει να πληρώσει το ενοίκιο στα κεντρικά γραφεία του.
Το χρονικό μας παρακολουθεί βήμα βήμα το ιστορικό κίνημα από τη στιγμή που ιδρύθηκε από τον Ανδρέα Παπανδρέου -με ένα ανοιχτό πουκάμισο και μαύρο μπουφάν- ώς τη στιγμή που οι απλήρωτοι εργαζόμενοι στα γραφεία του κάνουν κατάληψη. Λίγο πιο πέρα, αυτές τις μέρες κληρονόμοι, συγγενείς και φίλοι, σε «κλίμα ενωτικό για τη συσπείρωση της παράταξης», οργανώνουν ξεχωριστές γιορτές γενεθλίων που μοιάζουν με κηδείες.
Ο πάντα «ευκολόπιστος και πάντα προδομένος λαός» καταλαβαίνει πως όσοι μιλάνε για ενότητα έχουν τα χέρια τους βαμμένα με το αίμα της διάσπασης. Κι όσοι συνωστίζονται γύρω από το κρεβάτι του νεκρού μπορεί να είναι αυτοί που θέλουν να μοιράσουν τα ιμάτιά του.
Δεν έχει περάσει καιρός από τότε που εμφανίστηκαν στα παλιατζίδικα της Αθήνας προσωπικά αντικείμενα του Ανδρέα Παπανδρέου. Ενα γλυπτό-προτομή με αφιέρωση του καλλιτέχνη. Ενα κιμονό του 18ου αιώνα, δώρο ξένου ηγέτη στον Ανδρέα Παπανδρέου. Και κάποιες βυζαντινές εικόνες, δώρο του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ.
Φυσικά η ιστορία δεν έχει γραφεί ακόμα. Τα κόμματα εκφυλίζονται, αρρωσταίνουν και πεθαίνουν, αλλά οι δυνάμεις που εκπροσωπούν και η κοινωνία αναζητούν νέα πρόσωπα, νέες ιδέες, νέα σύμβολα και νέους ηγέτες. Από αυτή την πλευρά «ο αγώνας συνεχίζεται».
Χρονολόγιο
* 1974 Ιδρυση του ΠΑΣΟΚ με γραφεία στην οδό Ακαδημίας 38. Το ποσοστό 13,5% -με δεκαπέντε έδρες- δεν ικανοποίησε τον Ανδρέα, που σκέφτηκε να εγκαταλείψει την Ελλάδα.
**1977 Επειτα από απανωτές κρίσεις και διαγραφές, το ΠΑΣΟΚ διπλασιάζει το ποσοστό του. Είναι η περίοδος του ζιβάγκο.
* 1981 48% και εκατόν εβδομήντα βουλευτές. Η πρώτη σοσιαλιστική κυβέρνηση -έπειτα από δεκαετίες κυριαρχίας της Δεξιάς και δυο δικτατορίες- σχηματίζεται με την εντολή της «Αλλαγής».
* 1985 45% και 161 βουλευτές.
* 1989 Το «σκάνδαλο Κοσκωτά» και ο κλονισμός της υγείας του Ανδρέα συνταράσσουν τη χώρα -που κυβερνιέται με φαξ- και το ΠΑΣΟΚ. Με 39% περνά από μια οικουμενική κυβέρνηση και οδηγείται εν μέσω δικών στην αντιπολίτευση.
* 1993 Το Ειδικό Δικαστήριο αθωώνει τον Ανδρέα Παπανδρέου με ψήφους επτά προς έξι και το ΠΑΣΟΚ, έπειτα από την κυβέρνηση Μητσοτάκη, επιστρέφει με 47%.
* 1995 Ο Ανδρέας Παπανδρέου εισέρχεται στο Ωνάσειο.
* 1996 Παραίτηση Παπανδρέου και εκλογή Κώστα Σημίτη, που κερδίζει τον Ακη Τσοχατζόπουλο -με έξι ψήφους διαφορά- και τον Γεράσιμο Αρσένη, που είχε επιστρέψει. Θάνατος Ανδρέα Παπανδρέου.
* 2000 Νίκη Σημίτη με 43,79% και 158 βουλευτές.
* 2004 Παραίτηση Σημίτη και ανάδειξη του υιού Παπανδρέου στην ηγεσία. Ηττα με 40,55% από τον Κώστα Καραμανλή.
* 2007 Ηττα με 38,1% στις εκλογές και επανεκλογή του Γιώργου Παπανδρέου ως προέδρου στις εσωκομματικές εκλογές, με 55% έναντι 38% του Ευάγγελου Βενιζέλου.
*2009 Νίκη του Γ. Παπανδρέου με 43,92%. Πρώτο Μνημόνιο και ταραχές από το «Κίνημα των αγανακτισμένων».
* 2011 Συγκυβέρνηση Λουκά Παπαδήμου με την αντίπαλη παράταξη της Νέας Δημοκρατίας και συμμετοχή της Ακροδεξιάς.
* 2012 Το ΠΑΣΟΚ είναι τρίτο κόμμα με 13,18%, πίσω από τον ΣΥΡΙΖΑ, του οποίου ηγείται ο Αλέξης Τσίπρας, που από 16,78% στις επαναληπτικές εκλογές παίρνει 27%.
* 2014 Το ΠΑΣΟΚ «κρύβεται» πίσω από το σχηματισμό «Ελιά». Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν πως έχει πέσει κάτω από 5%. Το κόμμα πανηγυρίζει όταν το σχήμα παίρνει 8%.
Το ζιβάγκο, η 3η του Σεπτέμβρη, τα σπαράγγια και το λεγόμενο τρένο
Ο Ανδρέας Παπανδρέου επέστρεψε στην Ελλάδα στις 16 Αυγούστου, μέσω Θεσσαλονίκης. Φορούσε μαύρο δερμάτινο μπουφάν, ένα πλατύ ρολόι ροκάδικο και είχε μεγάλες φαβορίτες. Σε ένα μικρό χωριό στην Ελβετία λίγες μέρες πριν, το εθνικό συμβούλιο του Πανελλήνιου Αγωνιστικού Κινήματος (ΠΑΚ) συνεδρίασε για πρώτη και τελευταία φορά. Η απόφαση -του αρχηγού του ΠΑΚ, φυσικά- ήταν να διαλυθεί και να σχηματιστεί νέος πολιτικός φορέας.
Ο λαός υποδέχεται τον Ανδρέα. Διακρίνεται η Αμερικανίδα, τότε, σύζυγός του ΜάργκαρετΟ Ανδρέας εγκαταστάθηκε σε ένα δωμάτιο μεγάλου ξενοδοχείου. Στον ημιώροφο. Μια ομάδα νέων της ομάδας «Παναρμόνια» συναντήθηκε συνωμοτικά στην καφετέρια «Σόνια». Αλλά μάλλον είχε εγκαταλειφθεί η ιδέα του ένοπλου αγώνα με την οποία απειλούσε ο Ανδρέας τη χούντα.
Η ανακοίνωση της ίδρυσης του κόμματος έγινε στις 3 Σεπτέμβρη - άμεση αναφορά στην Επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου 1843 εναντίον του ξενόφερτου βασιλιά Οθωνα. Πού πήγαν το σμόκιν και η γραβάτα με το καπέλο, που φορούσε και πριν από τη δικτατορία ο πολιτευτής της «Ενωσης Κέντρου» όταν εμφανιζόταν στο πλευρό του πατέρα του, του «Γέρου της Δημοκρατίας»; Οι περισσότεροι στην αίθουσα φοράνε γραβάτα. Ο Ανδρέας εμφανίζεται με ελαφρώς ανοιχτό πουκάμισο και μαύρη δερμάτινη ζώνη. Μπροστά μπροστά, κάθεται ο αγέρωχος στρατιωτικός Γιάννης Χαραλαμπόπουλος, ο καθηγητής -και βομβιστής- Κώστας Σημίτης και η Αμαλία Φλέμινγκ. Στο πλάνο χάνεται ο καθηγητής και φίλος του, Σάκης Καράγιωργας, και διακρίνονται εμφανώς νεαροί με μούσι αλά Τσε Γκεβάρα. Και φυσικά η Αμερικανίδα σύζυγος του Ανδρέα, Μάργκαρετ Τσαντ- Παπανδρέου.
Μέσα σε δυόμισι χιλιάδες λέξεις η διακήρυξη διεκτραγωδεί την κατάσταση της χώρας που μεταβλήθηκε σε «ξέφραγο αμπέλι» και θέτει τους στόχους του νέου κινήματος: εθνική ανεξαρτησία, λαϊκή κυριαρχία, κοινωνική απελευθέρωση.
Ο εχθρός είναι το ξένο και το ντόπιο «μεταπρατικό» κεφάλαιο. Είναι σαφές ότι πρόκειται για ένα κίνημα, μαρξιστικό, αλλά όχι δογματικό. «Εθνικοαπελευθερωτικό», με αναφορές και επιρροές από τον Μαρξ και τον Ενγκελς, που θα διακοσμήσουν, μαζί με τον Αρη Βελουχιώτη, τα κατά τόπους γραφεία του.
«Είμαστε η συνέχεια του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ» θα διακηρύσσει για πολύ καιρό ο άλλωστε τροτσκιστής στα νιάτα του καθηγητής Οικονομικών σε πανεπιστήμια της Αμερικής και της Σουηδίας.
Ο αντίπαλος για την «τριτοκοσμική» νέα Αριστερά είναι ο ιμπεριαλισμός. Η Ελλάδα είναι «αποικία» και το εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα έχει στόχο τον αμερικανικό ιμπεριαλισμό με συνθήματα «Εξω για πάντα από το ΝΑΤΟ», «Εξω οι βάσεις του θανάτου».
Η εξέγερση του Πολυτεχνείου, το 1973, έφερε στη σκηνή μια νέα γενιά φοιτητών που μεγάλωσε όταν ο Τσε Γκεβάρα εκτελέστηκε και ο Αλιέντε, που πρέσβευε έναν «ειρηνικό δρόμο για το σοσιαλισμό», δολοφονήθηκε. Η Ευρώπη επηρεάζεται από τον εν ζωή ακόμη Μάο Τσε Τουνγκ, έχει ζήσει την εξέγερση του Μάη του '68 και υπάρχουν ακόμη τρομοκρατικές οργανώσεις, όπως οι «Ερυθρές Ταξιαρχίες», μαζί με δεκάδες εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα, όπως αυτά του Καντάφι και του Σαντάμ Χουσεΐν. Ο Τζον Λένον ζει, όπως και ο Ολαφ Πάλμε στη Σουηδία, που μόλις είχε πει: «Δεν μισούμε τον πλούτο, αλλά τη φτώχεια».
Η εμφάνιση του Ανδρέα στο «Κινγκ Πάλας» ήταν ένα σοκ για πρόσωπα της «καθωσπρέπει» κεντρώας παράταξης, όπως ο Γιάννης Αλευράς, που δεν εμφανίστηκε στη συνέντευξη Τύπου. Λίγο αργότερα, στο Καστρί, ξαπλωμένοι στον κήπο της Βίλας Γαλήνη, μουσάτοι φοιτητές που αποκαλούν ο ένας τον άλλον «σύντροφε» συζητούν για το αν ο δρόμος προς το σοσιαλισμό μπορεί να είναι ειρηνικός. Αλλά τα κεντρογενή στελέχη γνωρίζουν μόνο τη λέξη «δημοκρατία» και απεχθάνονται τη λέξη «σοσιαλισμός». Η ιδιαίτερη παράμετρος που θα βάλει στο νέο κίνημα ο Ανδρέας Παπανδρέου είναι αυτή του πατριωτισμού και θα εκφραστεί στο βασικό σύνθημα του ΠΑΣΟΚ «Η Ελλάδα ανήκει στους Ελληνες».
Στη Βίλα Γαλήνη εθεάθησαν, μεταξύ άλλων, ο Ανδρέας Ανδριανόπουλος και ο Μάκης Γιακουμάτος -μετέπειτα υπουργοί της δεξιάς παράταξης-, που μάλλον έφυγαν τρομαγμένοι από τα συνθήματα που θα δονούν τις διαδηλώσεις, όπως «Απόψε πεθαίνει η Δεξιά» και «Στις 18 Σοσιαλισμός - Οι Λάτσηδες και οι Μποδοσάκηδες θα λογοδοτήσουν».
Πανελλήνια σύσκεψη του ΠΑΣΟΚ, 1984. Στο κέντρο ο πρόεδρος με τα πρωτοκλασάτα στελέχηΟι πρώτες διαγραφές
Τη διακήρυξη εκείνη υπέγραψαν 101 άτομα από τα 150, από τα οποία τα περισσότερα δεν θα βρεθούν σε όλη τη διαδρομή του ΠΑΣΟΚ. Οι πρώτες διαγραφές αφορούν τους «εισοδιστές» τροτσκιστές που εκδίδουν ένα περιοδικό με τον ίδιο τίτλο με κείνον που διακινούσε στο Κολλέγιο Αθηνών ο μαθητής Ανδρέας Παπανδρέου: το «Ξεκίνημα». Η ομάδα της «Δημοκρατικής Αμυνας» διαγράφεται, πλην του Σημίτη. Ηταν οι «συνιδρυτές» του ΠΑΣΟΚ, Λαοκράτης Βάσσης, Βασίλης Φίλιας, Αστέρης Στάγκος, Νίκος Κωνσταντόπουλος, αλλά και η Μελίνα Μερκούρη και η γραμματέας του Ανδρέα, Αγγελα Κοκκόλα, που θα επιστρέψουν.
- «Δεν πήγαινε άλλο» θα πει στον διαγραφέντα Λούη Δάνο, πολιτικό συντάκτη της «Ελευθεροτυπίας». «Θέλαν να μετατρέψουν το κίνημα σε κλειστή λέσχη».
Ο καθηγητής Σάκης Καράγιωργας, φίλος του Ανδρέα τόσο ώστε να του δανείζει και την γκαρσονιέρα του, είναι το σκιώδες πρόσωπο στο κίνημα. Είχε χάσει το χέρι του σε βομβιστική ενέργεια κατά την περίοδο αντίστασης στη χούντα, όταν στη διάρκεια μιας κρίσιμης συνεδρίασης θα ακούσει κάποιον να του φωνάζει: «Κάτσε κάτω, κουλοχέρη!»
Μετά τη διαγραφή του, δεν θα επιστρέψει ποτέ στο ΠΑΣΟΚ και δεν θα αποδεχθεί προτάσεις για υπουργικές θέσεις. Θα ακολουθήσουν ο αποκεφαλισμός της οργάνωσης της σπουδάζουσας νεολαίας, διαγραφές «λενινιστών» και «φραξιονιστών», ώσπου από το αποτυχημένο 13,5% του 1974, το κίνημα θα φτάσει στο 25% το 1977 και το 48% το 1981. Το τρένο είχε ξεκινήσει με έναν και μόνο μηχανοδηγό, τον Ανδρέα Παπανδρέου. Πάνω από αυτόν θα ήταν πια «ο μόνος θεσμός», ο λαός. Πιθανόν, η προσπάθεια για ένα σοσιαλιστικό κόμμα στην Ελλάδα να είχε τελειώσει πριν ξεκινήσει.
Από την ιδρυτική διακήρυξη, 3 Σεπτέμβρη 1974Η πολύχρονη «εσωκομματική πάλη» θα διαμορφώσει στο καθυστερημένο πρώτο του συνέδριο το 1984 δύο τάσεις, με κυρίαρχη την «τρόικα» των Γεννηματά, Τσοχατζόπουλου, Λαλιώτη. Ηταν μια τριάδα ενωμένη απέναντι στον πρόεδρο και τις άλλες τάσεις και κομματικά μαχαίρια κάτω από το γραφείο στις συνεδριάσεις του πανίσχυρου «Εκτελεστικού».
Κυβέρνηση όλων των Ελλήνων
Η Ελλάδα δεν θα φύγει από το ΝΑΤΟ, αλλά θα υποδεχτεί για πρώτη φορά στην Αθήνα έναν Ρώσο πρωθυπουργό, τον Νικολάι Τιχόνοφ. Τριάντα χρόνια αφότου είχε ξεφύγει από ενέδρα συντρόφων του στα σύνορα με την Αλβανία, εμφανίζεται στο αεροδρόμιο με μαύρο γυαλί και μπερέ και ο αρχηγός του «Δημοκρατικού Στρατού» Μάρκος Βαφειάδης. Θα συναντηθεί με τον αντίπαλό του στον Εμφύλιο, στρατηγό Τσακαλώτο, σε ένα εγκάρδιο κλίμα και θα αποσυρθεί διακριτικά στα πίσω έδρανα του Κοινοβουλίου ως βουλευτής του ΠΑΣΟΚ. Ο Εμφύλιος έχει τελειώσει. Η κυβέρνηση είναι όλων των Ελλήνων.
Η κατάργηση της προίκας, του κουρέματος στα σχολεία και της σχολικής ποδιάς είναι μερικά μέτρα «εκδημοκρατισμού», όπως και η καθιέρωση του πολιτικού γάμου. Η πορεία για τον «τρίτο δρόμο προς το σοσιαλισμό» έχει ξεκινήσει με πολλές ελπίδες, αλλά με ενάμισι εκατομμύριο δολάρια του πακέτου Ντελόρ μόνο μέσα σε μια χρονιά, ο Ανδρέας ξέχασε να αποχωρήσει από την ΕΟΚ και το ΝΑΤΟ, το «ίδιο συνδικάτο». Αγωνίζεται για ένα χρονοδιάγραμμα απομάκρυνσης των αμερικανικών βάσεων, όταν ο Αργύρης Καμπούρης με ένα καλάθι χαρίζει στην Ελλάδα το πρωτάθλημα Ευρώπης: Ελλάδα μπορείς να προκριθείς!
Το 1989, από τις φυλακές του Σάλεμ ο Κοσκωτάς στέλνει διαρκώς κασέτες στις εφημερίδες. Ο ηγέτης της δημοκρατικής παράταξης κατηγορείται από τους αντιπάλους του για υποκλοπές τηλεφώνων, εμπόριο όπλων, μοιχεία, μια «ροζ» βίλα και τρομοκρατία. Ο Ανδρέας ζητεί «λιγότερη ανανδρία». Εχει υποβληθεί σε εγχείρηση ανοιχτής καρδιάς στο Λονδίνο, όταν επιστρέφει στο αεροδρόμιο του Ελληνικού, σκιά του εαυτού του.
Το ΠΑΣΟΚ θα χάσει τις εκλογές το 1990 -με 39%- και θα ακολουθήσει μια «οικουμενική» κυβέρνηση με τη συνεργασία Αριστεράς-Δεξιάς και στόχο την «κάθαρση». Το 1993, ο Ανδρέας Παπανδρέου επιστρέφει στην κυβέρνηση με τη νόμιμη σύζυγό του και πρώην ερωμένη «Μιμή» και σακάκι Armani, αλλά θα ξαναφύγει για το Ωνάσειο.
Ο Θόδωρος Πάγκαλος τον λέει «δωρολήπτη». Η Βάσω Παπανδρέου, παλιά αγαπημένη του Ανδρέα, μαγειρεύει στο σπίτι της στο Χαλάνδρι κοτόπουλο μιλανέζ με αγκινάρες και σπανακόπιτα για τον Παρασκευά Αυγερινό, τον Θόδωρο Πάγκαλο και τον Κώστα Σημίτη, που θα είναι απροσδόκητα -μετά το θάνατο του Γιώργου Γεννηματά- ο νέος πρόεδρος του κινήματος. Ηταν εκείνος που το 1980, όταν ο Ανδρέας κατακεραύνωνε τα μονοπώλια της Ευρώπης με μια αφίσα με το χάρτη της Ελλάδας, που έγραφε «ΠΩΛΕΙΤΑΙ», διαγράφηκε για μία άλλη που έλεγε: «Οχι στην ΕΟΚ των μονοπωλίων. Ναι στην Ευρώπη των λαών».
Εκλογές 1974. Λαοθάλασσα με συνθήματα που σύντομα πέρασαν στη λήθηΜέσα σε λίγες ώρες, αρμάδες του ελληνικού και τουρκικού στόλου κατεβαίνουν το Αιγαίο. Η Ελλάδα όχι μόνο ανήκει στο ΝΑΤΟ, αλλά η κυβέρνηση ευχαριστεί και τους Αμερικανούς γι' αυτό. Δεν θα ξανακούσουμε πια το παλιό σύνθημα του ΠΑΣΟΚ «Ελλάδα-Κύπρος-Παλαιστίνη, Αμερικάνος δεν θα μείνει».Ο γλυκός προδότης
Ο Ανδρέας φεύγει από την Ελλάδα το 1939, όταν συνελήφθη από τη δικτατορία Μεταξά. Θα επιστρέψει το 1959 και θα γίνει πολύ γρήγορα ένας από τους ηγέτες ενός λαϊκού κινήματος που θα βρει απέναντί του τη χούντα. Η δίκη του για «εσχάτη προδοσία» δεν έγινε ποτέ, αλλά ο Ανδρέας βρίσκεται ξανά στις φυλακές Αβέρωφ για επτά μήνες, ώσπου τον Δεκέμβρη του 1967 αποφυλακίζεται με παρέμβαση του ίδιου του προέδρου των ΗΠΑ Τζόνσον.
Ο Ανδρέας με το λαό, σε αντιδικτακτορική διαδήλωσηΗ μεταπολεμική Ελλάδα έφερε τον «μη προνομιούχο» Ελληνα, εργάτη, αγρότη και φοιτητή, που εκφράζει με το ζιβάγκο του ο καθηγητής που χορεύει ζεμπέκικο. Ο χορός του Ανδρέα έχει ένα διπλό, εθνικό-λαϊκό συμβολισμό. Ο Ανδρέας κάνει restart στις ελπίδες πολλών γενεών. Η Ελλάδα αρχίζει ξανά να ονειρεύεται. Ο δημαγωγός που συναρπάζει ιδιαίτερα τη νεολαία πηγαίνει στο χώρο που έγινε η εξέγερση του Κιλελέρ και μιλάει στην αγροτιά ως Εμιλιάνο Ζαπάτα. Κι ύστερα βρίσκεται στη Θράκη και την Κύπρο να μιλήσει για το έθνος: «Βυθίσατε το "Χόρα"!»
Ο Ανδρέας παίζει με όλους και με όλα. Χορεύει, χαμογελά, αλλάζει εύκολα ρούχα ανάλογα με το σήμα που θέλει να δώσει, διδάσκει πολιτική τακτική και είναι γνώστης του image making. Η γλώσσα του -πολλές φορές βάζει στο πολιτικό λεξιλόγιο λέξεις, όπως «αιθεροβάμονες», κυβερνητική «αναδόμηση», «ετεροχρονισμός»- είναι μια πολιτική μεταμφίεσης και ιδεολογικής παρένδυσης. Μια γλώσσα τραβεστί. Μια προσπάθεια ενός τραγικού προσώπου να ξεγελάσει την ιδέα πως τα οράματά του ήταν τρύπια, οι ιδέες πλαστικές και τα ιδανικά του κάλπικα: «Ανοίξαμε το δρόμο. Αν αποτύχαμε, θα έλθουν άλλοι να συνεχίσουν», θα πει το 1984 στη Μαρία Ρεζάν.
Σχέση λατρείας και μίσους
Εχοντας ερωτική σχέση με το λαό, είναι ένας γλυκός προδότης που παραμένει γοητευτικός ακόμα και όταν τον μισούν οι μισοί Ελληνες. Ο τιμωρός του κεφαλαίου, ο λαϊκός εκδικητής, κάνει διακοπές με το κότερο του Λάτση, ο οποίος θα «λογοδοτούσε». Ωστόσο, όλες οι κατηγορίες ότι είναι «μεθύστακας», μοιχός, λαοπλάνος, τρομοκράτης έγιναν μπούμερανγκ για αυτούς που τις εκτόξευαν και εδραίωσαν μία σχέση λατρείας με το λαό.
Πατέρας και γιος με επίσημη περιβολή σε χειραψία το 1963Ο Ανδρέας είναι ο μέσος Ελληνας, ένας «Ζορμπάς», ευαίσθητος, με αυτοσαρκασμό, ζωντανός, που προσπάθησε να κάνει όσα υποσχέθηκε. Αρκεί που έδιωξε το χωροφύλακα, έφερε το λαό στην εξουσία, εδραίωσε τη δημοκρατία σε ένα «ξέφραγο αμπέλι». Πήρε την ρεβάνς για τον Εμφύλιο και τη χούντα, μοίρασε λεφτά στο λαό και έκανε τους Αμερικανούς να μάθουν πότε έχουμε εθνική επέτειο.
Ο Ανδρέας, ακόμα κι αν πρόδωσε το λαό, ακόμα κι αν δεν οδήγησε στη νίκη, ικανοποίησε τις ηττημένες γενιές γιατί ούτε νίκησε αλλά ούτε ηττήθηκε. Εφερε μια αξιοπρεπή, -κατ' άλλους αναξιοπρεπή- ισοπαλία. Πιθανόν να δανείστηκε από τις επόμενες γενιές, όπως λένε πολλοί, αλλά είναι βέβαιο πως τα χρωστούσε στις προηγούμενες! Και ίσως δεν μάθουμε ποτέ αν ο Ανδρέας πρόδωσε το λαό ή ο λαός τον Ανδρέα.
Η ισχυρή Ελλάδα και ο Σημίτης
Σημίτης, ο μακροβιότερος πρωθυπουργόςΟ γιος του αντάρτη του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ Γιώργου Σημίτη, Πειραιώτης με καταγωγή από τον Πύργο Ηλείας, είναι ο καθηγητής Οικονομικών που έβαζε βόμβες στη χούντα, αλλά δεν μοιάζει με Τσε Γκεβάρα. Η πολιτική του καταγωγή είναι ο όμιλος Παπαναστασίου, με αναφορά στον πρώτο σοσιαλιστή ηγέτη στην Ελλάδα.
Ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου είχε υπάρξει για λίγο δυο φορές πρωθυπουργός της αβασίλευτης δημοκρατίας την εποχή του μεσοπολέμου κι οδηγήθηκε σιδηροδέσμιος στην εξορία από τους στρατιωτικούς που τον είχαν φέρει στην πρωθυπουργία. Ο Κώστας Σημίτης θα σπάσει ρεκόρ. Κανένας ποτέ πριν απ' αυτόν στην Ελλάδα δεν έμεινε τόσο χρονικό διάστημα στο αξίωμα του πρωθυπουργού όσο αυτός. Οκτώ χρόνια και δύο μήνες, από το 1996 ώς το 2004.
Ο χαμηλόφωνος -και με πολλά σαρδάμ- καθηγητής θα ταυτίσει την εποχή του με την Ευρωπαϊκή Ενωση και το ευρώ. Η σύγκρουσή του με την Εκκλησία για την αναγραφή του θρησκεύματος στις ταυτότητες θα αναδείξει σε λαϊκό ηγέτη τον Αρχιεπίσκοπο Χριστόδουλο. Το σκάνδαλο του Χρηματιστηρίου και οι φούσκες θα επισκιάσουν το γεγονός ότι η περίοδος αυτή εμφανίζει ανεβασμένο βιοτικό επίπεδο. Τα μεγάλα έργα -αεροδρόμιο, μετρό, τραμ, Αττική οδός, Εγνατία κ.ά.- θα επικριθούν για τον τρόπο ανάθεσης και θα του κοστίσουν την έκφραση «αρχιερέας της διαπλοκής». Ισως όταν ο ευρωπαϊκός χάρτης άλλαζε, εκείνος ως συντηρητικός «λογιστής» παρά ως οικονομολόγος και ηγέτης επέλεξε να δέσει την Ισχυρή Ελλάδα στο γερμανικό άρμα, όπου βρίσκεται ακόμα ασφαλής, αλλά όχι σώα.
Το όραμα του εκσυγχρονισμού βυθίστηκε μαζί με το πλοίο «Σάμινα» και τους ογδόντα νεκρούς. Μετά την οκταετία του, θα έπεφτε και η Ελλάδα στα βράχια. Οταν το δάχτυλο έδειχνε το φεγγάρι, ο κατώτερος των περιστάσεων ηγέτης κοίταζε το δάχτυλο με το γερμανικό σιδηρού σταυρό κι αγόραζε ντιζελάμαξες της Siemens. Ο οργανωτικός γραμματέας του ΠΑΣΟΚ επί των ημερών του, Θόδωρος Τσουκάτος, έχει παραδεχθεί πως ένα εκατομμύριο μάρκα από την εταιρεία Siemens μεταφέρθηκαν στο ταμείο του κόμματος. Τα μεγάλα έργα παραγράφηκαν στη συνείδηση του μέσου Ελληνα μαζί με τα υπουργικά εγκλήματα. Κι ο «αστός» Σημίτης αποδείχτηκε ένας μικροαστός χωρίς λαϊκό έρεισμα. Κι ας πρόσεχε.
Ο Γιωργάκης και η χρεοκοπία*
Ο GAP του μοδάτου και ξενέρωτου ΠΑΣΟΚ, στο ΚαστελόριζοΟ Γιώργος είχε πρωτοέρθει στην πατρίδα του μπαμπά και του παππού, σε ηλικία επτά ετών -όταν ο Ανδρέας προσκλήθηκε από τον Καραμανλή ως οικονομολόγος. Ο μικρός είδε γρήγορα τον πατέρα του στο μπαλκόνι, στο πλευρό του παππού του, και ένα πιστόλι να του καρφώνεται στον κρόταφο από ένα λοχία που τον ρωτάει πού είναι ο πατέρας του. Ηταν πια δεκαπέντε χρόνων και μόλις είχε επιβληθεί η στρατιωτική δικτατορία.
Χρόνια πολλά μετά, ο «Γιωργάκης» θα θυμάται αυτή τη σκηνή και τον παππού του να του δίνει ένα ρολόι. Αυτό το παλιό ρολόι θα του δώσει και ένα γενναιόδωρο 44% στις εκλογές του 2008, όπου θα τονίζει συνέχεια πως κι ο παππούς, κι ο πατέρας του, αλλά και ο ίδιος γνώρισαν τις φυλακές και την εξορία.
Ο Gap, όμως, που δεν μιλάει με άνεση τα ελληνικά, δεν θα κατανοήσει ποτέ τη διαφορά του τσάμικου από το ζεμπέικικο. Ενα πρωί σε ένα χωριό, που είχε θεία λειτουργία η τοπική εκκλησία, πήγε για να παρακαλέσει να χαμηλώσουν τα μεγάφωνα γιατί τον ενοχλούσαν. Μάλλον δεν θα κατανοήσει ποτέ τι έβρισκε αυτός ο λαός στους προγόνους του που προκαλούσανε πολιτικούς σεισμούς στις πλατείες της αποικίας.
Αν και είχε 87% αποδοχή από τους πολίτες, ο καλοκάγαθος «Τελευταίος Παπανδρέου» θα δει σύντομα το δρόμο για την έξοδο. Ηταν ένας ξένος στην Ελλάδα και όχι ένας Ελληνας στη Δύση. Ενας political correct ανέκφραστος ηγέτης χαμηλού προφίλ, που μάλλον δεν ήταν το ίδιο άτομο που μερικά χρόνια πριν έκανε δηλώσεις υπέρ της αποποινικοποίησης της χρήσης των ναρκωτικών. Πιθανόν να έτρεξε μόνος του και να βγήκε δεύτερος. Πολλοί τον θυμούνται με το κολάν. Αλλοι να σκουπίζει επιδεικτικά το χώρο του συνεδρίου. Κι όλοι τη σάουνα και γυμναστήριο.
Η κυβέρνησή του μοιάζει με αστή που πάει στη λαϊκή αγορά, φορώντας ψηλοτάκουνα. Το νέο ΠΑΣΟΚ είναι άχρωμο, άγευστο, άοσμο, μοδάτο και ξενέρωτο. Η κυβέρνηση των άφθαρτων νέων αποδείχτηκε ότι αποτελούνταν από όσους φίλους μπόρεσε να κάνει στο facebook και να γνωρίσει στο Κολέγιο και το γυμναστήριο. Για πρώτη φορά -στις 4 Νοεμβρίου 2011-, μια κυβέρνηση παίρνει ψήφο εμπιστοσύνης για να φύγει ο πρωθυπουργός.
* Από το βιβλίο «Ο Αλέξης στη Χώρα των Θαυμάτων», Εκδόσεις Λιβάνη 2014
Το ΠΑΣΟΚ του Βενιζέλου
Ο Βενιζέλος θα γράψει το τέλοςΟ Ευάγγελος Βενιζέλος βρέθηκε στο ΠΑΣΟΚ όταν βοήθησε ως συνταγματολόγος τον υπόδικο Ανδρέα Παπανδρέου να αποδείξει την αθωότητά του. Η ανταμοιβή του ήταν αρχικά μια θέση εκπροσώπου του κόμματος. Θα αποκαλύψει τη βουλιμική του διάθεση για την ηγεσία όταν βιαστεί να δει τον εαυτό του στη θέση του αρχηγού μετά την εκλογική αποτυχία αυτού. Δεν ανήκει στα ιστορικά στελέχη του ΠΑΣΟΚ. Ανέβηκε στη μέση της διαδρομής στο τρένο, όταν το «κίνημα» έγινε ένα εθνικό - κρατικό κόμμα. Θα μπορούσε με τον ουδέτερο, κοινής αποδοχής πολιτικό «λόγο» να είναι εκπρόσωπος οποιουδήποτε κόμματος χωρίς να αλλάξει λεξιλόγιο.
Η λέξη «σοσιαλισμός» δεν υπάρχει πια στο λεξιλόγιο του κόμματος από την εποχή του Γιώργου Παπανδρέου. Ο εργάτης - αγρότης - φοιτητής είναι πια οι νοικοκυραίοι, που κρύβονται πίσω από την έννοια του αταξικού «πολίτη». Η κοινωνική συμμαχία που είχε εκφράσει ο Ανδρέας Παπανδρέου έχει αποδομηθεί.
Μετά τον πρόωρο θάνατο ενός πιθανού εθνικού ηγέτη, του Γιώργου Γεννηματά, κανένας δεν φανταζόταν πως μέσα σε τόσους «ηγετίσιμους» ο λαός του ΠΑΣΟΚ θα αναζητούσε τον πραγματικό διάδοχο στο πρόσωπο ενός πολιτικού μπόμπιρα που βρίσκεται όμως σε άλλο κόμμα. Του Αλέξη Τσίπρα, που κάνει τον Βενιζέλο τόσο έξαλλο ώστε να τον κατηγορεί για πολιτική «τσογλανιά».
Ο παλιός πρόσκοπος που βρίσκεται στην ηγεσία του κόμματος έχει αναλάβει να γράψει τη λέξη ΤΕΛΟΣ. Αλλωστε όπως έλεγε ο Ανδρέας Παπανδρέου -χωρίς να φαντάζεται τον Σταύρο Θεοδωράκη ως ηγέτη- «το ποτάμι δεν γυρίζει πίσω».
Τα άλλα «ΠΑΣΟΚ»
Δημήτρης ΤσοβόλαςΤο Δημοκρατικό Κοινωνικό Κίνημα του Δημήτρη Τσοβόλα διακυμάνθηκε σε ποσοστά 4,4% έως 1,8% πριν αποσυντεθεί. Ο Νίκος Καργόπουλος, με το Αγωνιστικό Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδας, πήρε το 1985 0,16%. Ο Στάθης Παναγούλης, με την Ενιαία Σοσιαλιστική Παράταξη, 0,14% στις ευρωεκλογές του 1984. Ο Αντώνης -Εγραψες Ιστορία- Τρίτσης, με το Ελληνικό Ριζοσπαστικό Κίνημα, 0,07% το 1989. Ο «τσάρος της Οικονομίας» Γεράσιμος Αρσένης, με το Ελληνικό Σοσιαλιστικό Κόμμα, πήρε 0,21% το 1989. Η «Δημοκρατική Αναγέννηση» του Στέλιου Παπαθεμελή, 0,8% το 2004 και η Δημοκρατική Περιφερειακή Ενωση του Μιχάλη Χαραλαμπίδη, 0,47%. Το «Σοσιαλιστικό Κόμμα» του Στέφανου Τζουμάκα στις ευρωεκλογές του 2014 έλαβε 0,21%
Γεράσιμος Αρσένης
Αντώνης Τρίτσης
Στέφανος Τζουμάκας
Στάθης Παναγούληςhttp://www.enet.gr/?i=issue.el.home&date=31/08/2014&id=445311
