Απάντηση στο άρθρο-λίβελλο του καθηγητή Dr. Armand d’ Angour που φιλοξένησε το BBC με τίτλο «Πόσοι από τους ελληνικούς μύθους είναι αληθινοί;» δίνει σήμερα ο Δρ. Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και συγγραφέας Δημήτριος Ουλής.
Παραθέτουμε το άρθρο του:
Παραθέτουμε το άρθρο του:
Ασφαλώς θα αστειεύεστε κύριε D’ Angour!
Του Δημητρίου Ουλή
Δρ. Κοινωνικής Ανθρωπολογίας – Συγγραφέα
Χαίρομαι για το ενδιαφέρον που ο Dr. Armand d’ Angour επιδεικνύει για την αρχαία Ελλάδα. Επιβεβαιώνει, έστω και a contrario, την παράδοση του αγγλικού φιλελληνισμού, στην οποία οι νεοέλληνες οφείλουμε, μεταξύ άλλων, τη συγκρότησή μας σε ελεύθερο κρατίδιο.
Ακόμα περισσότερο όμως χαίρομαι για την διεισδυτική ματιά του βρετανού ακαδημαϊκού και τις καίριες παρατηρήσεις του επί κρίσιμων αρχαιοελληνικών ζητημάτων. Fiat lux! Μέχρι σήμερα, είχαμε την τάση να βλέπουμε την αρχαία Ελλάδα μ’ έναν ορισμένο τρόπο. Ευτυχώς που δημοσιεύθηκε το άρθρο του κυρίου d’ Angour, και μας άνοιξε τα μάτια.
Δεν θα επιμείνω στα κραυγαλέα μεθοδολογικά ατοπήματα του άρθρου –γενικευτικές και απλουστευτικές διατυπώσεις, ανεπίτρεπτη τάση προς αφοριστικές μονοκοντυλιές, απουσία βιβλιογραφικών παραπομπών και υποσημειώσεων. Θα προσπαθήσω απλώς να παρακολουθήσω τις βασικές θέσεις του άρθρου και να διατυπώσω κάποιες ελάχιστες ενστάσεις, εξ απόψεως κοινής λογικής.
1. Ο αρθρογράφος υπαινίσσεται ότι η ύπαρξη του Δούρειου Ίππου είναι μύθος, διότι ουδέποτε ευρέθησαν αρχαιολογικά τεκμήρια περί αυτού. Από πότε ένα αρχαιολογικό τεκμήριο συνιστά την ύψιστη και τελεσίδικη απόδειξη περί της υπάρξεως ενός γεγονότος, ενός αντικειμένου ή ενός προσώπου; Τι είδους αρχαιολογικός δογματισμός είναι αυτός;
2. Η ιστορικότητα του Ομήρου αμφισβητείται, ισχυρίζεται ο αρθρογράφος. Ευτυχώς που το ανακαλύψατε, κύριε d’Angour. Ευτυχώς που μας γνωστοποιήσατε σήμερα –εν έτει 2014– ότι υφίσταται ομηρικό πρόβλημα. Δεν μένει παρά να ανακαλύψετε και τον τροχό.
3. Το ελληνικό αλφάβητο παρελήφθη από τους Φοίνικες (συνεχίζει ο αρθρογράφος), και ουδόλως επινοήθηκε από τον θρυλικό Παλαμήδη. Για ακόμα μία φορά, σας ευχαριστούμε, κύριε d’ Angour. Δεν το ξέραμε ότι η διάδοση του αλφαβήτου στην Ελλάδα αποτέλεσε προιόν πολιτισμικής μετεγγραφής. Μέχρι σήμερα, πιστεύαμε ότι ο Παλαμήδης το εμπνεύστηκε κατόπιν επιφοιτήσεως του Αγίου Πνεύματος.
4. Το Πυθαγόρειο θεώρημα το γνώριζαν οι Βαβυλώνιοι πολύ πριν από τον Πυθαγόρα, αποφαίνεται ο αρθρογράφος. Πολύ σωστά. Μόνο που το ερώτημα δεν είναι ποιος «γνώριζε» το πυθαγόρειο θεώρημα, αλλά ποιος του προσέδωσε μαθηματική διατύπωση –ποιος κατάφερε δηλαδή να μεταφράσει σε μαθηματική γλώσσα τη συγκεκριμένη γεωμετρική εποπτεία. ΄Ολοι μας «γνωρίζουμε» ότι αν αφήσεις ένα αντικείμενο από ύψος, αυτό πέφτει. Κάτι τέτοιο όμως ουδόλως μας εξισώνει με τον Νεύτωνα –διότι μόνον εκείνος συνέλλαβε (και υλοποίησε) την ιδέα να προσδώσει στη συγκεκριμένη εμπειρική διαπίστωση μαθηματική έκφραση. Καταλαβαίνετε τη διαφορά;
5. Ο κύριος d’ Angour συνάγει συμπεράσματα για τον σπαρτιατικό πολιτισμό και τρόπο ζωής, κρίνοντας αποκλειστικά και μόνο από την ηθική αβελτηρία ενός προσώπου –του Αλκιβιάδη. Πώς θα φαινόταν άραγε στον κύριο d’ Angour, εάν αποφαινόμαστε συλλήβδην για τον βρετανικό πολιτισμό και τρόπο ζωής, κρίνοντας μονάχα από την ηθική συμπεριφορά της κυρίας Μάργκαρετ Θάτσερ;
6. Υπήρχαν μυστικοί κώδικες στις αρχαίες μυστηριακές θρησκείες –πολλοί από τους οποίους ενδεχομένως παρέπεμπαν σε σεξουαλικά και ομοφυλοφυλικά σημαινόμενα. Την ίδια στιγμή –επισημαίνει ο αθρογράφος– δεν γνωρίζουμε τίποτε για τις συνθήκες και τους όρους γέννησης της αρχαίας τραγωδίας. Για πολλοστή φορά σας συγχαίρω κύριε d’ Angour –πιάσατε τον ταύρο από τα κέρατα. Αλλά δυστυχώς, έρχεστε δεύτερος: τόσο το βιβλίο του Nilsson για την αρχαία ελληνική θρησκεία, όσο και η πραγματεία του Nietzsche για τη γέννηση της τραγωδίας έχουν μεταφραστεί προ πολλού στα ελληνικά.
7. Και τι να πω, εν τέλει, για τον Μ. Αλέξανδρο; Ποιες είναι αυτές οι περιβόητες «αρχαίες πηγές» (ancient sources) τις οποίες επικαλείστε, και οι οποίες βεβαιώνουν τάχα για το ήθος και τα σωματικά χαρίσματα του Μακεδόνα βασιλιά; Ως επαρκής φιλόλογος, γνωρίζετε νομίζω καλύτερα από μένα, ότι όλες οι βιογραφίες του Μ. Αλεξάνδρου που έχουμε στη διάθεσή μας γράφτηκαν αιώνες μετά το θάνατό του. ΄Οπως επίσης, είμαι σίγουρος ότι γνωρίζετε πως οι πληροφορίες που μας δίνει ο Πλούταρχος για τον Μ. Αλέξανδρο δεν είναι καθόλου αξιόπιστες, αφού ο Πλούταρχος αποφαίνεται ως λογοτέχνης, και όχι ως ιστορικός.
Οπότε, είμαι αναγκασμένος να υποθέσω ότι η πρόθεσή σας ήταν μάλλον να αστειευθείτε. Ειδάλλως, δεν μπορώ να ερμηνεύσω την κοινοτοπία (και προχειρότητα) του εγχειρήματός σας.
Του Δημητρίου Ουλή
Δρ. Κοινωνικής Ανθρωπολογίας – Συγγραφέα
Χαίρομαι για το ενδιαφέρον που ο Dr. Armand d’ Angour επιδεικνύει για την αρχαία Ελλάδα. Επιβεβαιώνει, έστω και a contrario, την παράδοση του αγγλικού φιλελληνισμού, στην οποία οι νεοέλληνες οφείλουμε, μεταξύ άλλων, τη συγκρότησή μας σε ελεύθερο κρατίδιο.
Ακόμα περισσότερο όμως χαίρομαι για την διεισδυτική ματιά του βρετανού ακαδημαϊκού και τις καίριες παρατηρήσεις του επί κρίσιμων αρχαιοελληνικών ζητημάτων. Fiat lux! Μέχρι σήμερα, είχαμε την τάση να βλέπουμε την αρχαία Ελλάδα μ’ έναν ορισμένο τρόπο. Ευτυχώς που δημοσιεύθηκε το άρθρο του κυρίου d’ Angour, και μας άνοιξε τα μάτια.
Δεν θα επιμείνω στα κραυγαλέα μεθοδολογικά ατοπήματα του άρθρου –γενικευτικές και απλουστευτικές διατυπώσεις, ανεπίτρεπτη τάση προς αφοριστικές μονοκοντυλιές, απουσία βιβλιογραφικών παραπομπών και υποσημειώσεων. Θα προσπαθήσω απλώς να παρακολουθήσω τις βασικές θέσεις του άρθρου και να διατυπώσω κάποιες ελάχιστες ενστάσεις, εξ απόψεως κοινής λογικής.
1. Ο αρθρογράφος υπαινίσσεται ότι η ύπαρξη του Δούρειου Ίππου είναι μύθος, διότι ουδέποτε ευρέθησαν αρχαιολογικά τεκμήρια περί αυτού. Από πότε ένα αρχαιολογικό τεκμήριο συνιστά την ύψιστη και τελεσίδικη απόδειξη περί της υπάρξεως ενός γεγονότος, ενός αντικειμένου ή ενός προσώπου; Τι είδους αρχαιολογικός δογματισμός είναι αυτός;
2. Η ιστορικότητα του Ομήρου αμφισβητείται, ισχυρίζεται ο αρθρογράφος. Ευτυχώς που το ανακαλύψατε, κύριε d’Angour. Ευτυχώς που μας γνωστοποιήσατε σήμερα –εν έτει 2014– ότι υφίσταται ομηρικό πρόβλημα. Δεν μένει παρά να ανακαλύψετε και τον τροχό.
3. Το ελληνικό αλφάβητο παρελήφθη από τους Φοίνικες (συνεχίζει ο αρθρογράφος), και ουδόλως επινοήθηκε από τον θρυλικό Παλαμήδη. Για ακόμα μία φορά, σας ευχαριστούμε, κύριε d’ Angour. Δεν το ξέραμε ότι η διάδοση του αλφαβήτου στην Ελλάδα αποτέλεσε προιόν πολιτισμικής μετεγγραφής. Μέχρι σήμερα, πιστεύαμε ότι ο Παλαμήδης το εμπνεύστηκε κατόπιν επιφοιτήσεως του Αγίου Πνεύματος.
4. Το Πυθαγόρειο θεώρημα το γνώριζαν οι Βαβυλώνιοι πολύ πριν από τον Πυθαγόρα, αποφαίνεται ο αρθρογράφος. Πολύ σωστά. Μόνο που το ερώτημα δεν είναι ποιος «γνώριζε» το πυθαγόρειο θεώρημα, αλλά ποιος του προσέδωσε μαθηματική διατύπωση –ποιος κατάφερε δηλαδή να μεταφράσει σε μαθηματική γλώσσα τη συγκεκριμένη γεωμετρική εποπτεία. ΄Ολοι μας «γνωρίζουμε» ότι αν αφήσεις ένα αντικείμενο από ύψος, αυτό πέφτει. Κάτι τέτοιο όμως ουδόλως μας εξισώνει με τον Νεύτωνα –διότι μόνον εκείνος συνέλλαβε (και υλοποίησε) την ιδέα να προσδώσει στη συγκεκριμένη εμπειρική διαπίστωση μαθηματική έκφραση. Καταλαβαίνετε τη διαφορά;
5. Ο κύριος d’ Angour συνάγει συμπεράσματα για τον σπαρτιατικό πολιτισμό και τρόπο ζωής, κρίνοντας αποκλειστικά και μόνο από την ηθική αβελτηρία ενός προσώπου –του Αλκιβιάδη. Πώς θα φαινόταν άραγε στον κύριο d’ Angour, εάν αποφαινόμαστε συλλήβδην για τον βρετανικό πολιτισμό και τρόπο ζωής, κρίνοντας μονάχα από την ηθική συμπεριφορά της κυρίας Μάργκαρετ Θάτσερ;
6. Υπήρχαν μυστικοί κώδικες στις αρχαίες μυστηριακές θρησκείες –πολλοί από τους οποίους ενδεχομένως παρέπεμπαν σε σεξουαλικά και ομοφυλοφυλικά σημαινόμενα. Την ίδια στιγμή –επισημαίνει ο αθρογράφος– δεν γνωρίζουμε τίποτε για τις συνθήκες και τους όρους γέννησης της αρχαίας τραγωδίας. Για πολλοστή φορά σας συγχαίρω κύριε d’ Angour –πιάσατε τον ταύρο από τα κέρατα. Αλλά δυστυχώς, έρχεστε δεύτερος: τόσο το βιβλίο του Nilsson για την αρχαία ελληνική θρησκεία, όσο και η πραγματεία του Nietzsche για τη γέννηση της τραγωδίας έχουν μεταφραστεί προ πολλού στα ελληνικά.
7. Και τι να πω, εν τέλει, για τον Μ. Αλέξανδρο; Ποιες είναι αυτές οι περιβόητες «αρχαίες πηγές» (ancient sources) τις οποίες επικαλείστε, και οι οποίες βεβαιώνουν τάχα για το ήθος και τα σωματικά χαρίσματα του Μακεδόνα βασιλιά; Ως επαρκής φιλόλογος, γνωρίζετε νομίζω καλύτερα από μένα, ότι όλες οι βιογραφίες του Μ. Αλεξάνδρου που έχουμε στη διάθεσή μας γράφτηκαν αιώνες μετά το θάνατό του. ΄Οπως επίσης, είμαι σίγουρος ότι γνωρίζετε πως οι πληροφορίες που μας δίνει ο Πλούταρχος για τον Μ. Αλέξανδρο δεν είναι καθόλου αξιόπιστες, αφού ο Πλούταρχος αποφαίνεται ως λογοτέχνης, και όχι ως ιστορικός.
Οπότε, είμαι αναγκασμένος να υποθέσω ότι η πρόθεσή σας ήταν μάλλον να αστειευθείτε. Ειδάλλως, δεν μπορώ να ερμηνεύσω την κοινοτοπία (και προχειρότητα) του εγχειρήματός σας.
