του Νίκου Ανδριόπουλου
Η είδηση σοκάρει, αναστατώνει και εγείρει πλήθος ερωτημάτων: Μια γυναίκα που...
έμεινε έγκυος με τεχνητή γονιμοποίηση και αποφάσισε να επιλέξει το φύλο του παιδιού που θα έφερνε στον κόσμο «έσβησε» από αλλεργική καταπληξία, την οποία της προκάλεσε, σύμφωνα με τα λόγια του συζύγου της, η λανθασμένη θεραπεία του γιατρού της! Η τραγωδία έχει πολλές σκοτεινές πτυχές, αφού ο σύζυγος, πέραν του ιατρικού λάθους, καταγγέλλει και προσπάθεια «κουκουλώματος» του συμβάντος από πλευράς γνωστού μαιευτηρίου.
Αν και η προεμφυτευτική διάγνωση (preimplantation genetic diagnosis) συνιστά παράνομη πράξη στην Ελλάδα, όπως αποδεικνύεται, υπάρχουν γιατροί και γενετιστές διατεθειμένοι να... βοηθήσουν. Ωστόσο, το ρίσκο είναι μεγάλο τόσο για το έμβρυο όσο και για τη μητέρα.
Η τραγωδία που αποκαλύπτουν σήμερα τα «Επίκαιρα» επαναφέρει στο προσκήνιο ένα θέμα-ταμπού, αυτό του δικαιώματος των γονέων να επιλέγουν οι ίδιοι το φύλο του παιδιού τους.
Τραγωδία υπό αδιευκρίνιστες συνθήκες
Η προεπιλογή φύλου διχάζει όχι μόνο την ιατρική κοινότητα, αλλά και ολόκληρη την κοινωνία. Οι υποστηρικτές της μιλούν για επιστημονική πρωτοπορία που προσφέρει λύση σε άλλοτε ανυπέρβλητα ιατρικά προβλήματα του εμβρύου αλλά και που «ικανοποιεί» χιλιάδες ζευγάρια. Από την άλλη, οι πολέμιοι κάνουν λόγο για «κερκόπορτα» της κλωνοποίησης αλλά και όλων των ζητήματα βιοηθικής που ανακύπτουν.
Στην περίπτωση που φέρνουν στο φως τα «Επίκαιρα», ο πόνος ήταν που οδήγησε ένα ζευγάρι στην τεχνητή γονιμοποίηση με προεπιλογή φύλου, μέσα από την οποία γεννήθηκε ελπίδα, η οποία, όμως, κατέληξε σε τραγωδία. Ο σύζυγος της άτυχης γυναίκας, κ. Βασίλης Μπέκος, μιλά στα «Επίκαιρα» για το δράμα που ζει τα τελευταία δύο χρόνια, την κορύφωση του οποίου βίωσε πριν από έναν περίπου μήνα. «Πριν από δύο χρόνια χάσαμε το γιο μας και θέλαμε με τη γυναίκα μου να κάνουμε ένα αγόρι για να απαλύνει τον πόνο μας», μας αφηγείται. «Είχαμε ακούσει για την επιλογή φύλου, αποφασίσαμε να το επιχειρήσουμε και πήγαμε σε ένα ιδιωτικό κέντρο εξωσωματικής γονιμοποίησης. Εκεί μας είπαν ότι η περίπτωσή μας θα κοστίσει 6.500 χιλιάδες ευρώ και, σε περίπτωση που ο γιατρός κατάφερνε να μας δώσει δίδυμα, του είπα ότι θα του έδινα 10.000 ευρώ».
Το ζεύγος, έχοντας ξεκινήσει τις θεραπείες για την τεχνητή γονιμοποίηση, στις 25 Μαρ τίου επισκέφθηκε το ιδιωτικό κέντρο όπου είχε προγραμματισμένο ραντεβού με το θεράποντα ιατρό για την πρώτη εμφύτευση. Μία ώρα μετά την εισαγωγή στην κλινική για την εξωσωματική γονιμοποίηση, παρουσιάστηκαν επιπλοκές. Η γυναίκα μεταφέρθηκε εσπευσμένα σε γνωστό μαιευτήριο, όπου και κατέληξε, σύμφωνα με την ιατρική γνωμάτευση, από αλλεργική καταπληξία. Ο σύζυγος της θανούσας ισχυρίζεται ότι ο θάνατος της γυναίκας του, η οποία, όπως υποστηρίζει, ήταν υγιέστατη και είχε προβεί σε όλες τις απαραίτητες εξετάσεις, οι οποίες και το αποδεικνύουν, οφείλεται σε ιατρικό λάθος. Παράλληλα, καταγγέλλει και προσπάθεια «κουκουλώματος» του περιστατικού από το μαιευτήριο, αφού στην καταγραφή συμβάντος εντοπίζονται χρονικές αντιφάσεις.
Ο ιδιοκτήτης του ιδιωτικού κέντρου, γυναικολόγος Β.Α., διαψεύδει στα «Επίκαιρα» τους ισχυρισμούς του κ. Μπέκου, λέγοντας ότι συμφώνησε για εξωσωματική γονιμοποίηση, όχι, όμως, με προεπιλογή φύλου. «Η υπόθεση έχει πάρει το δρόμο της Δικαιοσύνης, η οποία θα αποφανθεί για το τι ακριβώς έχει συμβεί και για πιθανές ιατρικές ευθύνες», δηλώνει ο ίδιος, ενώ άπαντες αναμένουν το ιατροδικαστικό πόρισμα, καθώς και αυτά των διορισμένων και από τις δύο πλευρές τεχνικών συμβούλων, προκειμένου να διακριβωθούν τα ακριβή αίτια του θανάτου.
Πώς «παραγγέλνεις» το... παιδί σου
Η προεπιλογή του φύλου του εμβρύου στην τεχνητή γονιμοποίηση αποτελεί διαδικασία η οποία στην Ελλάδα επιτρέπεται μόνο στην περίπτωση που συντρέχει σοβαρός ιατρικός λόγος (π.χ. φυλοσύνδετα νοσήματα). Το μεγαλύτερο μέρος της προεργασίας δεν γίνεται από γυναικολόγο, αλλά από γενετιστή. Ουσιαστικά, αυτό που γίνεται είναι η επιλογή του σπερματοζωαρίου που θα γονιμοποιήσει το ωάριο. Ο καθορισμός του φύλου οφείλεται στα σπερματοζωάρια· στον καθορισμό του φύλου δεν διαδραματίζει κανένα ρόλο το ωάριο. Μέσω της προεμφυτευτικής διάγνωσης, μπορεί να επιλεγεί το σπερματοζωάριο που θα γονιμοποιήσει εξωσωματικά το ωάριο, ώστε να οδηγήσει στη γέννηση κοριτσιού ή αγοριού, ανάλογα με το επιθυμητό αποτέλεσμα.
Οι δύο τύποι σπερματοζωαρίων, Χ και Υ, καθορίζουν τη γενετική ταυτότητα του εμβρύου. Ο πρώτος τύπος οδηγεί στη γέννηση θήλεος, ενώ ο δεύτερος σε άρρεν. Τα δύο είδη σπερματοζωα ρίων μπορούν να διαχωριστούν βάση τη μάζα τους, το ηλεκτρικό τους φορτίο, την περιεκτικότητά τους σε DNA, το σχήμα και την κινητικότητά τους και στη συνέχεια να επιλεγεί ποιος τύπος θα εμφυτευτεί για να γονιμοποιήσει εξωσωματικά το ωάριο. Κατ’ αυτό τον τρόπο, μπορεί να γίνει με μεγάλη ακρίβεια η επιλογή του φύλου του εμβρύου.
Σε Ταϊλάνδη και κατεχόμενη Κύπρο
για «νόμιμες παραγγελίες»
Στις περισσότερες χώρες του κόσμου έχουν ψηφιστεί και ισχύουν νόμοι, σύμφωνα με τους οποίους η επιλογή φύλου επιτρέπεται μόνο για περιπτώσεις στις οποίες συντρέχει σοβαρός ιατρικός λόγος. Μερικές από αυτές είναι η Ελλάδα, το Ισραήλ, η Ιταλία και η Γερμανία. Σε ορισμένες από τις χώρες αυτές, μεταξύ των οποίων και η Μεγάλη Βρετανία, προσανατολίζονται στη χορήγηση δυνατότητας προεπιλογής φύλου σε οικογένειες οι οποίες έχουν ήδη τουλάχιστον δύο παιδιά του ίδιου φύλου, με σκοπό την επίτευξη της ισορροπίας στην οικογένεια. Δεν είναι λίγοι οι υποστηρικτές μιας τέτοιας προοπτικής και στην Ελλάδα, οι οποίοι σημειώνουν ότι ανάλογη εξέλιξη θα έδινε ώθηση στην ιατρική επιστήμη και θα συνέβαλε τα μέγιστα στην αντιμετώπιση του προβλήματος της υπογεννητικότητας. Παρ’ όλα αυτά, κάτι τέτοιο δεν προβλέπεται να συμβεί στη χώρα μας άμεσα.
Η ολική απαγόρευση της επιλογής φύλου από τις Μονάδες Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής έχει ήδη εφαρμοστεί σε χώρες όπως η Αυστρία, η Νότια Κορέα, η Νέα Ζηλανδία, η Ελβετία και το Βιετνάμ. Απεναντίας, υπάρχουν πολλά κράτη τα οποία δεν έχουν ειδικό νομοθετικό πλαίσιο, μέσα στο οποίο οφείλουν να κινούνται οι γιατροί, όπως οι ΗΠΑ ή η Ιαπωνία. Στην ίδια γραμμή κινούνται και οι περισσότερες ασιατικές χώρες, οι οποίες, έχοντας ανύπαρκτη σχετική νομοθεσία, ουσιαστικά επιτρέπουν την επιλογή του φύλου του εμβρύου. Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο πολλά ζευγάρια ταξιδεύουν χιλιάδες χιλιόμετρα, προκειμένου να... «παραγγείλουν» νόμιμα το παιδί τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα παρόμοιων περιπτώσεων αποτελεί η Ταϊλάνδη, η οποία αποτελεί τον «Παράδεισο» της τεχνητής γονιμοποίησης και της προεπιλογής φύλου. Σε κλινικές της ασιατικής χώρας καταφεύγουν, μάλιστα, χιλιάδες Αυστραλοί, λόγω του αυστηρού νομικού πλαισίου που ισχύει στην πατρίδα τους.
Σύμφωνα με αγγλικά δημοσιεύματα και μελέτες, όλο και περισσότεροι Ευρωπαίοι αναζητούν προορισμούς όπου επιτρέπεται η προεπιλογή φύλου. Έναν τέτοιο έχουν βρει στην κατεχόμενη Κύπρο – συγκεκριμένα στο ιδιωτικό κέντρο εξωσωματικής γονιμοποίησης Dogus. Όπως αναγράφεται στην ιστοσελίδα της κλινικής, «Είμαστε το φτηνότερο κέντρο εξωσωματικής γονιμοποίησης και με τα μεγαλύτερα ποσοστά επιτυχίας. Εδώ μπορείτε να επιλέξετε το φύλο του παιδιού σας». Στο τουρκοκυπριακό ψευδοκράτος –θεωρητικά τουλάχιστον...– επιτρέπεται η επιλογή φύλου μόνο για περιπτώσεις κληρονομικών φυλοσύνδετων νοσημάτων.
Το νομικό πλαίσιο στην Ελλάδα
Η προεπιλογή φύλου κατά την τεχνητή γονιμοποίηση στην Ελλάδα απαγορεύεται και επιφέρει βαρύτατες ποινικές κυρώσεις. Σύμφωνα με την παράγραφο 26 του νόμου 3305/2005, «Όποιος, κατά παράβαση των άρθρων 1455 Α.Κ. και 2 παράγραφος 3 του παρόντος, προβαίνει σε αναπαραγωγική κλωνοποίηση, σε επιλογή φύλου για μη ιατρικούς λόγους, σε δημιουργία χιμαιρών και υβριδίων, σε τροποποίηση του γονιδιώματος ανθρωπίνων γαμετών και γονιμοποιημένων ωαρίων, σε μεταφορά ανθρωπίνου γονιμοποιημένου ωαρίου σε ζώο ή σε ανάπτυξη ανθρωπίνων γονιμοποιημένων ωαρίων εκτός του ανθρώπινου σώματος μετά την πάροδο δεκατεσσάρων ημερών από τη γονιμοποίηση, τιμωρείται με ποινή κάθειρξης μέχρι δεκαπέντε ετών». Η προεπιλογή φύλου επιτρέπεται μόνο για ιατρικούς λόγους σε περιπτώσεις κληρονομικών φυλοσύνδετων νοσημάτων, όπως η μεσογειακή αναιμία και η αιμορροφιλία.
Το νομοθετικό πλαίσιο για το συγκεκριμένο θέμα δεν εξαντλείται στις ποινικές κυρώσεις. Ο επίορκος γιατρός, ο οποίος θα προβεί σε προεπιλογή φύλου χωρίς αυτό να είναι αναγκαίο, λόγω φυλοσύνδετων νοσημάτων, αντιμετωπίζει και σοβαρές διοικητικές κυρώσεις, αφού τιμωρείται επιπλέον με ανάκληση της άδειας ασκήσεως επαγγέλματος για τουλάχιστον δύο χρόνια, καθώς και με πρόστιμο από 50.000 έως 100.000 ευρώ. Σε περίπτωση τελέσεως εκ νέου της ίδιας παράβασης, ανακαλείται οριστικά η άδειά του και του επιβάλλεται πρόστιμο από 200.000 έως 400.000 ευρώ.
Το κενό εξουσίας στην προεμφυτευτική διάγνωση
Η αναγκαιότητα για την επιλογή φύλου μέσω της προεμφυτευτικής διάγνωσης, εξαιτίας σοβαρών φυλοσύνδετων νοσημάτων, επαφίεται αποκλειστικά στην κρίση και τη δεοντολογία του εκάστοτε θεράποντος ιατρού. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με την έλλειψη ελεγκτικού μηχανισμού, αφήνει κενά, τα οποία ουδείς μπορεί να αποκλείσει ότι ενδεχομένως γίνονται αντικείμενο εκμετάλλευσης από γιατρούς που παραβαίνουν τους ισχύοντες νόμους, χάρη στην επιθυμία των πελατών τους. Σύμφωνα με πληροφορίες, αυτοί που ζητούν επίμονα να προβούν σε επιλογή φύλου είναι ζευγάρια προερχόμενα από συγκεκριμένα μέρη της Ελλάδας, με παραδοσιακή πατριαρχική οικογενειακή δομή, τα οποία, μάλιστα, φέρονται κατά κανόνα να επιθυμούν να αποκτήσουν αγόρι.
Παρ’ όλα αυτά, η «δαιμονοποίηση» της συγκεκριμένης πτυχής της ιατρικής και της γενετικής επιστήμης δεν θα ωφελούσε, ειδικά μετά και την ολοκλήρωση της χαρτογράφησης του ανθρώπινου γονιδιώματος από το 2003, γεγονός το οποίο έχει οδηγήσει σε συνεχή αύξηση του αριθμού των γενετικών παθήσεων που μπορούν να εντοπιστούν και να αποφευχθούν μέσω της προεμφυτευτικής διάγνωσης.
Η θεσμοθέτηση Ανεξάρτητης Αρχής, στο πρότυπο της Αρχής Ανθρώπινης Γονιμοποίησης και Εμβρυολογίας του Ηνωμένου Βασιλείου, η οποία θα είναι υπεύθυνη να εγκρίνει και να αδειοδοτεί όλες τις περιπτώσεις προεμφυτευτικής διάγνωσης και επιλογής φύλου, παρακάμπτοντας κατ’ αυτό τον τρόπο οποιαδήποτε πιθανή «παρατυπία», ίσως να αποτελεί ένα πρώτο βήμα για την αποτελεσματική κάλυψη του συγκεκριμένου κενού.
Οι ενστάσεις της Εκκλησίας
Το βασικό ηθικό και θεολογικό ζήτημα που προκύπτει για την προεμφυτευτική διάγνωση και την επιλογή φύλου για την Εκκλησία είναι το τι απογίνονται τα έμβρυα τα οποία δεν εμφυτεύονται.
«Οι έλεγχοι αυτοί αποσκοπούν και ενέχουν εγγενώς τον εντοπισμό και ενίοτε την καταστροφή εμβρύων, προτού αυτά γεννηθούν, τα οποία είτε μπορεί να πάσχουν από κάποιο φυλοσύνδετο νόσημα είτε δεν είναι του “επιθυμητού” φύλου. Αυτό, όπως καταλαβαίνει κανείς, έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τις αρχές της Εκκλησίας και το πώς βλέπει θεολογικά το έμβρυο η χριστιανική ανθρωπολογία. Στην ορθόδοξη χριστιανική παράδοση η εμψύχωση του γονιμοποιημένου ωαρίου θεωρείται ότι συμβαίνει ταυτόχρονα με τη σύλληψη. Το έμβρυο έχει ψυχοσωματική οντότητα από τη στιγμή της σύλληψής του. Τα ανεξάρτητα γεννητικά κύτταρα (γαμέτες) από μόνα τους είναι καταδικασμένα να μένουν ως έχουν, ενώ, όταν αρχίσει η γονιμοποίηση και σχηματιστεί το ζυγωτό, δεν προκύπτει απλώς κάτι ανθρώπινο, αλλά δημιουργείται πλέον ένας άνθρωπος», σημείωσε στα «Επίκαιρα» ο Βασίλης Φανάρας, διδάκτορας της Θεολογίας με διατριβή στη Βιοηθική.
Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Επίκαιρα: 21/04/2011
του Νίκου Ανδριόπουλου
Η είδηση σοκάρει, αναστατώνει και εγείρει πλήθος ερωτημάτων: Μια γυναίκα που...
έμεινε έγκυος με τεχνητή γονιμοποίηση και αποφάσισε να επιλέξει το φύλο του παιδιού που θα έφερνε στον κόσμο «έσβησε» από αλλεργική καταπληξία, την οποία της προκάλεσε, σύμφωνα με τα λόγια του συζύγου της, η λανθασμένη θεραπεία του γιατρού της! Η τραγωδία έχει πολλές σκοτεινές πτυχές, αφού ο σύζυγος, πέραν του ιατρικού λάθους, καταγγέλλει και προσπάθεια «κουκουλώματος» του συμβάντος από πλευράς γνωστού μαιευτηρίου.
Αν και η προεμφυτευτική διάγνωση (preimplantation genetic diagnosis) συνιστά παράνομη πράξη στην Ελλάδα, όπως αποδεικνύεται, υπάρχουν γιατροί και γενετιστές διατεθειμένοι να... βοηθήσουν. Ωστόσο, το ρίσκο είναι μεγάλο τόσο για το έμβρυο όσο και για τη μητέρα.
Η τραγωδία που αποκαλύπτουν σήμερα τα «Επίκαιρα» επαναφέρει στο προσκήνιο ένα θέμα-ταμπού, αυτό του δικαιώματος των γονέων να επιλέγουν οι ίδιοι το φύλο του παιδιού τους.
Τραγωδία υπό αδιευκρίνιστες συνθήκες
Η προεπιλογή φύλου διχάζει όχι μόνο την ιατρική κοινότητα, αλλά και ολόκληρη την κοινωνία. Οι υποστηρικτές της μιλούν για επιστημονική πρωτοπορία που προσφέρει λύση σε άλλοτε ανυπέρβλητα ιατρικά προβλήματα του εμβρύου αλλά και που «ικανοποιεί» χιλιάδες ζευγάρια. Από την άλλη, οι πολέμιοι κάνουν λόγο για «κερκόπορτα» της κλωνοποίησης αλλά και όλων των ζητήματα βιοηθικής που ανακύπτουν.
Στην περίπτωση που φέρνουν στο φως τα «Επίκαιρα», ο πόνος ήταν που οδήγησε ένα ζευγάρι στην τεχνητή γονιμοποίηση με προεπιλογή φύλου, μέσα από την οποία γεννήθηκε ελπίδα, η οποία, όμως, κατέληξε σε τραγωδία. Ο σύζυγος της άτυχης γυναίκας, κ. Βασίλης Μπέκος, μιλά στα «Επίκαιρα» για το δράμα που ζει τα τελευταία δύο χρόνια, την κορύφωση του οποίου βίωσε πριν από έναν περίπου μήνα. «Πριν από δύο χρόνια χάσαμε το γιο μας και θέλαμε με τη γυναίκα μου να κάνουμε ένα αγόρι για να απαλύνει τον πόνο μας», μας αφηγείται. «Είχαμε ακούσει για την επιλογή φύλου, αποφασίσαμε να το επιχειρήσουμε και πήγαμε σε ένα ιδιωτικό κέντρο εξωσωματικής γονιμοποίησης. Εκεί μας είπαν ότι η περίπτωσή μας θα κοστίσει 6.500 χιλιάδες ευρώ και, σε περίπτωση που ο γιατρός κατάφερνε να μας δώσει δίδυμα, του είπα ότι θα του έδινα 10.000 ευρώ».
Το ζεύγος, έχοντας ξεκινήσει τις θεραπείες για την τεχνητή γονιμοποίηση, στις 25 Μαρ τίου επισκέφθηκε το ιδιωτικό κέντρο όπου είχε προγραμματισμένο ραντεβού με το θεράποντα ιατρό για την πρώτη εμφύτευση. Μία ώρα μετά την εισαγωγή στην κλινική για την εξωσωματική γονιμοποίηση, παρουσιάστηκαν επιπλοκές. Η γυναίκα μεταφέρθηκε εσπευσμένα σε γνωστό μαιευτήριο, όπου και κατέληξε, σύμφωνα με την ιατρική γνωμάτευση, από αλλεργική καταπληξία. Ο σύζυγος της θανούσας ισχυρίζεται ότι ο θάνατος της γυναίκας του, η οποία, όπως υποστηρίζει, ήταν υγιέστατη και είχε προβεί σε όλες τις απαραίτητες εξετάσεις, οι οποίες και το αποδεικνύουν, οφείλεται σε ιατρικό λάθος. Παράλληλα, καταγγέλλει και προσπάθεια «κουκουλώματος» του περιστατικού από το μαιευτήριο, αφού στην καταγραφή συμβάντος εντοπίζονται χρονικές αντιφάσεις.
Ο ιδιοκτήτης του ιδιωτικού κέντρου, γυναικολόγος Β.Α., διαψεύδει στα «Επίκαιρα» τους ισχυρισμούς του κ. Μπέκου, λέγοντας ότι συμφώνησε για εξωσωματική γονιμοποίηση, όχι, όμως, με προεπιλογή φύλου. «Η υπόθεση έχει πάρει το δρόμο της Δικαιοσύνης, η οποία θα αποφανθεί για το τι ακριβώς έχει συμβεί και για πιθανές ιατρικές ευθύνες», δηλώνει ο ίδιος, ενώ άπαντες αναμένουν το ιατροδικαστικό πόρισμα, καθώς και αυτά των διορισμένων και από τις δύο πλευρές τεχνικών συμβούλων, προκειμένου να διακριβωθούν τα ακριβή αίτια του θανάτου.
Πώς «παραγγέλνεις» το... παιδί σου
Η προεπιλογή του φύλου του εμβρύου στην τεχνητή γονιμοποίηση αποτελεί διαδικασία η οποία στην Ελλάδα επιτρέπεται μόνο στην περίπτωση που συντρέχει σοβαρός ιατρικός λόγος (π.χ. φυλοσύνδετα νοσήματα). Το μεγαλύτερο μέρος της προεργασίας δεν γίνεται από γυναικολόγο, αλλά από γενετιστή. Ουσιαστικά, αυτό που γίνεται είναι η επιλογή του σπερματοζωαρίου που θα γονιμοποιήσει το ωάριο. Ο καθορισμός του φύλου οφείλεται στα σπερματοζωάρια· στον καθορισμό του φύλου δεν διαδραματίζει κανένα ρόλο το ωάριο. Μέσω της προεμφυτευτικής διάγνωσης, μπορεί να επιλεγεί το σπερματοζωάριο που θα γονιμοποιήσει εξωσωματικά το ωάριο, ώστε να οδηγήσει στη γέννηση κοριτσιού ή αγοριού, ανάλογα με το επιθυμητό αποτέλεσμα.
Οι δύο τύποι σπερματοζωαρίων, Χ και Υ, καθορίζουν τη γενετική ταυτότητα του εμβρύου. Ο πρώτος τύπος οδηγεί στη γέννηση θήλεος, ενώ ο δεύτερος σε άρρεν. Τα δύο είδη σπερματοζωα ρίων μπορούν να διαχωριστούν βάση τη μάζα τους, το ηλεκτρικό τους φορτίο, την περιεκτικότητά τους σε DNA, το σχήμα και την κινητικότητά τους και στη συνέχεια να επιλεγεί ποιος τύπος θα εμφυτευτεί για να γονιμοποιήσει εξωσωματικά το ωάριο. Κατ’ αυτό τον τρόπο, μπορεί να γίνει με μεγάλη ακρίβεια η επιλογή του φύλου του εμβρύου.
Σε Ταϊλάνδη και κατεχόμενη Κύπρο
για «νόμιμες παραγγελίες»
Στις περισσότερες χώρες του κόσμου έχουν ψηφιστεί και ισχύουν νόμοι, σύμφωνα με τους οποίους η επιλογή φύλου επιτρέπεται μόνο για περιπτώσεις στις οποίες συντρέχει σοβαρός ιατρικός λόγος. Μερικές από αυτές είναι η Ελλάδα, το Ισραήλ, η Ιταλία και η Γερμανία. Σε ορισμένες από τις χώρες αυτές, μεταξύ των οποίων και η Μεγάλη Βρετανία, προσανατολίζονται στη χορήγηση δυνατότητας προεπιλογής φύλου σε οικογένειες οι οποίες έχουν ήδη τουλάχιστον δύο παιδιά του ίδιου φύλου, με σκοπό την επίτευξη της ισορροπίας στην οικογένεια. Δεν είναι λίγοι οι υποστηρικτές μιας τέτοιας προοπτικής και στην Ελλάδα, οι οποίοι σημειώνουν ότι ανάλογη εξέλιξη θα έδινε ώθηση στην ιατρική επιστήμη και θα συνέβαλε τα μέγιστα στην αντιμετώπιση του προβλήματος της υπογεννητικότητας. Παρ’ όλα αυτά, κάτι τέτοιο δεν προβλέπεται να συμβεί στη χώρα μας άμεσα.
Η ολική απαγόρευση της επιλογής φύλου από τις Μονάδες Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής έχει ήδη εφαρμοστεί σε χώρες όπως η Αυστρία, η Νότια Κορέα, η Νέα Ζηλανδία, η Ελβετία και το Βιετνάμ. Απεναντίας, υπάρχουν πολλά κράτη τα οποία δεν έχουν ειδικό νομοθετικό πλαίσιο, μέσα στο οποίο οφείλουν να κινούνται οι γιατροί, όπως οι ΗΠΑ ή η Ιαπωνία. Στην ίδια γραμμή κινούνται και οι περισσότερες ασιατικές χώρες, οι οποίες, έχοντας ανύπαρκτη σχετική νομοθεσία, ουσιαστικά επιτρέπουν την επιλογή του φύλου του εμβρύου. Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο πολλά ζευγάρια ταξιδεύουν χιλιάδες χιλιόμετρα, προκειμένου να... «παραγγείλουν» νόμιμα το παιδί τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα παρόμοιων περιπτώσεων αποτελεί η Ταϊλάνδη, η οποία αποτελεί τον «Παράδεισο» της τεχνητής γονιμοποίησης και της προεπιλογής φύλου. Σε κλινικές της ασιατικής χώρας καταφεύγουν, μάλιστα, χιλιάδες Αυστραλοί, λόγω του αυστηρού νομικού πλαισίου που ισχύει στην πατρίδα τους.
Σύμφωνα με αγγλικά δημοσιεύματα και μελέτες, όλο και περισσότεροι Ευρωπαίοι αναζητούν προορισμούς όπου επιτρέπεται η προεπιλογή φύλου. Έναν τέτοιο έχουν βρει στην κατεχόμενη Κύπρο – συγκεκριμένα στο ιδιωτικό κέντρο εξωσωματικής γονιμοποίησης Dogus. Όπως αναγράφεται στην ιστοσελίδα της κλινικής, «Είμαστε το φτηνότερο κέντρο εξωσωματικής γονιμοποίησης και με τα μεγαλύτερα ποσοστά επιτυχίας. Εδώ μπορείτε να επιλέξετε το φύλο του παιδιού σας». Στο τουρκοκυπριακό ψευδοκράτος –θεωρητικά τουλάχιστον...– επιτρέπεται η επιλογή φύλου μόνο για περιπτώσεις κληρονομικών φυλοσύνδετων νοσημάτων.
Το νομικό πλαίσιο στην Ελλάδα
Η προεπιλογή φύλου κατά την τεχνητή γονιμοποίηση στην Ελλάδα απαγορεύεται και επιφέρει βαρύτατες ποινικές κυρώσεις. Σύμφωνα με την παράγραφο 26 του νόμου 3305/2005, «Όποιος, κατά παράβαση των άρθρων 1455 Α.Κ. και 2 παράγραφος 3 του παρόντος, προβαίνει σε αναπαραγωγική κλωνοποίηση, σε επιλογή φύλου για μη ιατρικούς λόγους, σε δημιουργία χιμαιρών και υβριδίων, σε τροποποίηση του γονιδιώματος ανθρωπίνων γαμετών και γονιμοποιημένων ωαρίων, σε μεταφορά ανθρωπίνου γονιμοποιημένου ωαρίου σε ζώο ή σε ανάπτυξη ανθρωπίνων γονιμοποιημένων ωαρίων εκτός του ανθρώπινου σώματος μετά την πάροδο δεκατεσσάρων ημερών από τη γονιμοποίηση, τιμωρείται με ποινή κάθειρξης μέχρι δεκαπέντε ετών». Η προεπιλογή φύλου επιτρέπεται μόνο για ιατρικούς λόγους σε περιπτώσεις κληρονομικών φυλοσύνδετων νοσημάτων, όπως η μεσογειακή αναιμία και η αιμορροφιλία.
Το νομοθετικό πλαίσιο για το συγκεκριμένο θέμα δεν εξαντλείται στις ποινικές κυρώσεις. Ο επίορκος γιατρός, ο οποίος θα προβεί σε προεπιλογή φύλου χωρίς αυτό να είναι αναγκαίο, λόγω φυλοσύνδετων νοσημάτων, αντιμετωπίζει και σοβαρές διοικητικές κυρώσεις, αφού τιμωρείται επιπλέον με ανάκληση της άδειας ασκήσεως επαγγέλματος για τουλάχιστον δύο χρόνια, καθώς και με πρόστιμο από 50.000 έως 100.000 ευρώ. Σε περίπτωση τελέσεως εκ νέου της ίδιας παράβασης, ανακαλείται οριστικά η άδειά του και του επιβάλλεται πρόστιμο από 200.000 έως 400.000 ευρώ.
Το κενό εξουσίας στην προεμφυτευτική διάγνωση
Η αναγκαιότητα για την επιλογή φύλου μέσω της προεμφυτευτικής διάγνωσης, εξαιτίας σοβαρών φυλοσύνδετων νοσημάτων, επαφίεται αποκλειστικά στην κρίση και τη δεοντολογία του εκάστοτε θεράποντος ιατρού. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με την έλλειψη ελεγκτικού μηχανισμού, αφήνει κενά, τα οποία ουδείς μπορεί να αποκλείσει ότι ενδεχομένως γίνονται αντικείμενο εκμετάλλευσης από γιατρούς που παραβαίνουν τους ισχύοντες νόμους, χάρη στην επιθυμία των πελατών τους. Σύμφωνα με πληροφορίες, αυτοί που ζητούν επίμονα να προβούν σε επιλογή φύλου είναι ζευγάρια προερχόμενα από συγκεκριμένα μέρη της Ελλάδας, με παραδοσιακή πατριαρχική οικογενειακή δομή, τα οποία, μάλιστα, φέρονται κατά κανόνα να επιθυμούν να αποκτήσουν αγόρι.
Παρ’ όλα αυτά, η «δαιμονοποίηση» της συγκεκριμένης πτυχής της ιατρικής και της γενετικής επιστήμης δεν θα ωφελούσε, ειδικά μετά και την ολοκλήρωση της χαρτογράφησης του ανθρώπινου γονιδιώματος από το 2003, γεγονός το οποίο έχει οδηγήσει σε συνεχή αύξηση του αριθμού των γενετικών παθήσεων που μπορούν να εντοπιστούν και να αποφευχθούν μέσω της προεμφυτευτικής διάγνωσης.
Η θεσμοθέτηση Ανεξάρτητης Αρχής, στο πρότυπο της Αρχής Ανθρώπινης Γονιμοποίησης και Εμβρυολογίας του Ηνωμένου Βασιλείου, η οποία θα είναι υπεύθυνη να εγκρίνει και να αδειοδοτεί όλες τις περιπτώσεις προεμφυτευτικής διάγνωσης και επιλογής φύλου, παρακάμπτοντας κατ’ αυτό τον τρόπο οποιαδήποτε πιθανή «παρατυπία», ίσως να αποτελεί ένα πρώτο βήμα για την αποτελεσματική κάλυψη του συγκεκριμένου κενού.
Οι ενστάσεις της Εκκλησίας
Το βασικό ηθικό και θεολογικό ζήτημα που προκύπτει για την προεμφυτευτική διάγνωση και την επιλογή φύλου για την Εκκλησία είναι το τι απογίνονται τα έμβρυα τα οποία δεν εμφυτεύονται.
«Οι έλεγχοι αυτοί αποσκοπούν και ενέχουν εγγενώς τον εντοπισμό και ενίοτε την καταστροφή εμβρύων, προτού αυτά γεννηθούν, τα οποία είτε μπορεί να πάσχουν από κάποιο φυλοσύνδετο νόσημα είτε δεν είναι του “επιθυμητού” φύλου. Αυτό, όπως καταλαβαίνει κανείς, έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τις αρχές της Εκκλησίας και το πώς βλέπει θεολογικά το έμβρυο η χριστιανική ανθρωπολογία. Στην ορθόδοξη χριστιανική παράδοση η εμψύχωση του γονιμοποιημένου ωαρίου θεωρείται ότι συμβαίνει ταυτόχρονα με τη σύλληψη. Το έμβρυο έχει ψυχοσωματική οντότητα από τη στιγμή της σύλληψής του. Τα ανεξάρτητα γεννητικά κύτταρα (γαμέτες) από μόνα τους είναι καταδικασμένα να μένουν ως έχουν, ενώ, όταν αρχίσει η γονιμοποίηση και σχηματιστεί το ζυγωτό, δεν προκύπτει απλώς κάτι ανθρώπινο, αλλά δημιουργείται πλέον ένας άνθρωπος», σημείωσε στα «Επίκαιρα» ο Βασίλης Φανάρας, διδάκτορας της Θεολογίας με διατριβή στη Βιοηθική.
Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Επίκαιρα: 21/04/2011
Η είδηση σοκάρει, αναστατώνει και εγείρει πλήθος ερωτημάτων: Μια γυναίκα που...
έμεινε έγκυος με τεχνητή γονιμοποίηση και αποφάσισε να επιλέξει το φύλο του παιδιού που θα έφερνε στον κόσμο «έσβησε» από αλλεργική καταπληξία, την οποία της προκάλεσε, σύμφωνα με τα λόγια του συζύγου της, η λανθασμένη θεραπεία του γιατρού της! Η τραγωδία έχει πολλές σκοτεινές πτυχές, αφού ο σύζυγος, πέραν του ιατρικού λάθους, καταγγέλλει και προσπάθεια «κουκουλώματος» του συμβάντος από πλευράς γνωστού μαιευτηρίου.
Αν και η προεμφυτευτική διάγνωση (preimplantation genetic diagnosis) συνιστά παράνομη πράξη στην Ελλάδα, όπως αποδεικνύεται, υπάρχουν γιατροί και γενετιστές διατεθειμένοι να... βοηθήσουν. Ωστόσο, το ρίσκο είναι μεγάλο τόσο για το έμβρυο όσο και για τη μητέρα.
Η τραγωδία που αποκαλύπτουν σήμερα τα «Επίκαιρα» επαναφέρει στο προσκήνιο ένα θέμα-ταμπού, αυτό του δικαιώματος των γονέων να επιλέγουν οι ίδιοι το φύλο του παιδιού τους.
Τραγωδία υπό αδιευκρίνιστες συνθήκες
Η προεπιλογή φύλου διχάζει όχι μόνο την ιατρική κοινότητα, αλλά και ολόκληρη την κοινωνία. Οι υποστηρικτές της μιλούν για επιστημονική πρωτοπορία που προσφέρει λύση σε άλλοτε ανυπέρβλητα ιατρικά προβλήματα του εμβρύου αλλά και που «ικανοποιεί» χιλιάδες ζευγάρια. Από την άλλη, οι πολέμιοι κάνουν λόγο για «κερκόπορτα» της κλωνοποίησης αλλά και όλων των ζητήματα βιοηθικής που ανακύπτουν.
Στην περίπτωση που φέρνουν στο φως τα «Επίκαιρα», ο πόνος ήταν που οδήγησε ένα ζευγάρι στην τεχνητή γονιμοποίηση με προεπιλογή φύλου, μέσα από την οποία γεννήθηκε ελπίδα, η οποία, όμως, κατέληξε σε τραγωδία. Ο σύζυγος της άτυχης γυναίκας, κ. Βασίλης Μπέκος, μιλά στα «Επίκαιρα» για το δράμα που ζει τα τελευταία δύο χρόνια, την κορύφωση του οποίου βίωσε πριν από έναν περίπου μήνα. «Πριν από δύο χρόνια χάσαμε το γιο μας και θέλαμε με τη γυναίκα μου να κάνουμε ένα αγόρι για να απαλύνει τον πόνο μας», μας αφηγείται. «Είχαμε ακούσει για την επιλογή φύλου, αποφασίσαμε να το επιχειρήσουμε και πήγαμε σε ένα ιδιωτικό κέντρο εξωσωματικής γονιμοποίησης. Εκεί μας είπαν ότι η περίπτωσή μας θα κοστίσει 6.500 χιλιάδες ευρώ και, σε περίπτωση που ο γιατρός κατάφερνε να μας δώσει δίδυμα, του είπα ότι θα του έδινα 10.000 ευρώ».
Το ζεύγος, έχοντας ξεκινήσει τις θεραπείες για την τεχνητή γονιμοποίηση, στις 25 Μαρ τίου επισκέφθηκε το ιδιωτικό κέντρο όπου είχε προγραμματισμένο ραντεβού με το θεράποντα ιατρό για την πρώτη εμφύτευση. Μία ώρα μετά την εισαγωγή στην κλινική για την εξωσωματική γονιμοποίηση, παρουσιάστηκαν επιπλοκές. Η γυναίκα μεταφέρθηκε εσπευσμένα σε γνωστό μαιευτήριο, όπου και κατέληξε, σύμφωνα με την ιατρική γνωμάτευση, από αλλεργική καταπληξία. Ο σύζυγος της θανούσας ισχυρίζεται ότι ο θάνατος της γυναίκας του, η οποία, όπως υποστηρίζει, ήταν υγιέστατη και είχε προβεί σε όλες τις απαραίτητες εξετάσεις, οι οποίες και το αποδεικνύουν, οφείλεται σε ιατρικό λάθος. Παράλληλα, καταγγέλλει και προσπάθεια «κουκουλώματος» του περιστατικού από το μαιευτήριο, αφού στην καταγραφή συμβάντος εντοπίζονται χρονικές αντιφάσεις.
Ο ιδιοκτήτης του ιδιωτικού κέντρου, γυναικολόγος Β.Α., διαψεύδει στα «Επίκαιρα» τους ισχυρισμούς του κ. Μπέκου, λέγοντας ότι συμφώνησε για εξωσωματική γονιμοποίηση, όχι, όμως, με προεπιλογή φύλου. «Η υπόθεση έχει πάρει το δρόμο της Δικαιοσύνης, η οποία θα αποφανθεί για το τι ακριβώς έχει συμβεί και για πιθανές ιατρικές ευθύνες», δηλώνει ο ίδιος, ενώ άπαντες αναμένουν το ιατροδικαστικό πόρισμα, καθώς και αυτά των διορισμένων και από τις δύο πλευρές τεχνικών συμβούλων, προκειμένου να διακριβωθούν τα ακριβή αίτια του θανάτου.
Πώς «παραγγέλνεις» το... παιδί σου
Η προεπιλογή του φύλου του εμβρύου στην τεχνητή γονιμοποίηση αποτελεί διαδικασία η οποία στην Ελλάδα επιτρέπεται μόνο στην περίπτωση που συντρέχει σοβαρός ιατρικός λόγος (π.χ. φυλοσύνδετα νοσήματα). Το μεγαλύτερο μέρος της προεργασίας δεν γίνεται από γυναικολόγο, αλλά από γενετιστή. Ουσιαστικά, αυτό που γίνεται είναι η επιλογή του σπερματοζωαρίου που θα γονιμοποιήσει το ωάριο. Ο καθορισμός του φύλου οφείλεται στα σπερματοζωάρια· στον καθορισμό του φύλου δεν διαδραματίζει κανένα ρόλο το ωάριο. Μέσω της προεμφυτευτικής διάγνωσης, μπορεί να επιλεγεί το σπερματοζωάριο που θα γονιμοποιήσει εξωσωματικά το ωάριο, ώστε να οδηγήσει στη γέννηση κοριτσιού ή αγοριού, ανάλογα με το επιθυμητό αποτέλεσμα.
Οι δύο τύποι σπερματοζωαρίων, Χ και Υ, καθορίζουν τη γενετική ταυτότητα του εμβρύου. Ο πρώτος τύπος οδηγεί στη γέννηση θήλεος, ενώ ο δεύτερος σε άρρεν. Τα δύο είδη σπερματοζωα ρίων μπορούν να διαχωριστούν βάση τη μάζα τους, το ηλεκτρικό τους φορτίο, την περιεκτικότητά τους σε DNA, το σχήμα και την κινητικότητά τους και στη συνέχεια να επιλεγεί ποιος τύπος θα εμφυτευτεί για να γονιμοποιήσει εξωσωματικά το ωάριο. Κατ’ αυτό τον τρόπο, μπορεί να γίνει με μεγάλη ακρίβεια η επιλογή του φύλου του εμβρύου.
Σε Ταϊλάνδη και κατεχόμενη Κύπρο
για «νόμιμες παραγγελίες»
Στις περισσότερες χώρες του κόσμου έχουν ψηφιστεί και ισχύουν νόμοι, σύμφωνα με τους οποίους η επιλογή φύλου επιτρέπεται μόνο για περιπτώσεις στις οποίες συντρέχει σοβαρός ιατρικός λόγος. Μερικές από αυτές είναι η Ελλάδα, το Ισραήλ, η Ιταλία και η Γερμανία. Σε ορισμένες από τις χώρες αυτές, μεταξύ των οποίων και η Μεγάλη Βρετανία, προσανατολίζονται στη χορήγηση δυνατότητας προεπιλογής φύλου σε οικογένειες οι οποίες έχουν ήδη τουλάχιστον δύο παιδιά του ίδιου φύλου, με σκοπό την επίτευξη της ισορροπίας στην οικογένεια. Δεν είναι λίγοι οι υποστηρικτές μιας τέτοιας προοπτικής και στην Ελλάδα, οι οποίοι σημειώνουν ότι ανάλογη εξέλιξη θα έδινε ώθηση στην ιατρική επιστήμη και θα συνέβαλε τα μέγιστα στην αντιμετώπιση του προβλήματος της υπογεννητικότητας. Παρ’ όλα αυτά, κάτι τέτοιο δεν προβλέπεται να συμβεί στη χώρα μας άμεσα.
Η ολική απαγόρευση της επιλογής φύλου από τις Μονάδες Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής έχει ήδη εφαρμοστεί σε χώρες όπως η Αυστρία, η Νότια Κορέα, η Νέα Ζηλανδία, η Ελβετία και το Βιετνάμ. Απεναντίας, υπάρχουν πολλά κράτη τα οποία δεν έχουν ειδικό νομοθετικό πλαίσιο, μέσα στο οποίο οφείλουν να κινούνται οι γιατροί, όπως οι ΗΠΑ ή η Ιαπωνία. Στην ίδια γραμμή κινούνται και οι περισσότερες ασιατικές χώρες, οι οποίες, έχοντας ανύπαρκτη σχετική νομοθεσία, ουσιαστικά επιτρέπουν την επιλογή του φύλου του εμβρύου. Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο πολλά ζευγάρια ταξιδεύουν χιλιάδες χιλιόμετρα, προκειμένου να... «παραγγείλουν» νόμιμα το παιδί τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα παρόμοιων περιπτώσεων αποτελεί η Ταϊλάνδη, η οποία αποτελεί τον «Παράδεισο» της τεχνητής γονιμοποίησης και της προεπιλογής φύλου. Σε κλινικές της ασιατικής χώρας καταφεύγουν, μάλιστα, χιλιάδες Αυστραλοί, λόγω του αυστηρού νομικού πλαισίου που ισχύει στην πατρίδα τους.
Σύμφωνα με αγγλικά δημοσιεύματα και μελέτες, όλο και περισσότεροι Ευρωπαίοι αναζητούν προορισμούς όπου επιτρέπεται η προεπιλογή φύλου. Έναν τέτοιο έχουν βρει στην κατεχόμενη Κύπρο – συγκεκριμένα στο ιδιωτικό κέντρο εξωσωματικής γονιμοποίησης Dogus. Όπως αναγράφεται στην ιστοσελίδα της κλινικής, «Είμαστε το φτηνότερο κέντρο εξωσωματικής γονιμοποίησης και με τα μεγαλύτερα ποσοστά επιτυχίας. Εδώ μπορείτε να επιλέξετε το φύλο του παιδιού σας». Στο τουρκοκυπριακό ψευδοκράτος –θεωρητικά τουλάχιστον...– επιτρέπεται η επιλογή φύλου μόνο για περιπτώσεις κληρονομικών φυλοσύνδετων νοσημάτων.
Το νομικό πλαίσιο στην Ελλάδα
Η προεπιλογή φύλου κατά την τεχνητή γονιμοποίηση στην Ελλάδα απαγορεύεται και επιφέρει βαρύτατες ποινικές κυρώσεις. Σύμφωνα με την παράγραφο 26 του νόμου 3305/2005, «Όποιος, κατά παράβαση των άρθρων 1455 Α.Κ. και 2 παράγραφος 3 του παρόντος, προβαίνει σε αναπαραγωγική κλωνοποίηση, σε επιλογή φύλου για μη ιατρικούς λόγους, σε δημιουργία χιμαιρών και υβριδίων, σε τροποποίηση του γονιδιώματος ανθρωπίνων γαμετών και γονιμοποιημένων ωαρίων, σε μεταφορά ανθρωπίνου γονιμοποιημένου ωαρίου σε ζώο ή σε ανάπτυξη ανθρωπίνων γονιμοποιημένων ωαρίων εκτός του ανθρώπινου σώματος μετά την πάροδο δεκατεσσάρων ημερών από τη γονιμοποίηση, τιμωρείται με ποινή κάθειρξης μέχρι δεκαπέντε ετών». Η προεπιλογή φύλου επιτρέπεται μόνο για ιατρικούς λόγους σε περιπτώσεις κληρονομικών φυλοσύνδετων νοσημάτων, όπως η μεσογειακή αναιμία και η αιμορροφιλία.
Το νομοθετικό πλαίσιο για το συγκεκριμένο θέμα δεν εξαντλείται στις ποινικές κυρώσεις. Ο επίορκος γιατρός, ο οποίος θα προβεί σε προεπιλογή φύλου χωρίς αυτό να είναι αναγκαίο, λόγω φυλοσύνδετων νοσημάτων, αντιμετωπίζει και σοβαρές διοικητικές κυρώσεις, αφού τιμωρείται επιπλέον με ανάκληση της άδειας ασκήσεως επαγγέλματος για τουλάχιστον δύο χρόνια, καθώς και με πρόστιμο από 50.000 έως 100.000 ευρώ. Σε περίπτωση τελέσεως εκ νέου της ίδιας παράβασης, ανακαλείται οριστικά η άδειά του και του επιβάλλεται πρόστιμο από 200.000 έως 400.000 ευρώ.
Το κενό εξουσίας στην προεμφυτευτική διάγνωση
Η αναγκαιότητα για την επιλογή φύλου μέσω της προεμφυτευτικής διάγνωσης, εξαιτίας σοβαρών φυλοσύνδετων νοσημάτων, επαφίεται αποκλειστικά στην κρίση και τη δεοντολογία του εκάστοτε θεράποντος ιατρού. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με την έλλειψη ελεγκτικού μηχανισμού, αφήνει κενά, τα οποία ουδείς μπορεί να αποκλείσει ότι ενδεχομένως γίνονται αντικείμενο εκμετάλλευσης από γιατρούς που παραβαίνουν τους ισχύοντες νόμους, χάρη στην επιθυμία των πελατών τους. Σύμφωνα με πληροφορίες, αυτοί που ζητούν επίμονα να προβούν σε επιλογή φύλου είναι ζευγάρια προερχόμενα από συγκεκριμένα μέρη της Ελλάδας, με παραδοσιακή πατριαρχική οικογενειακή δομή, τα οποία, μάλιστα, φέρονται κατά κανόνα να επιθυμούν να αποκτήσουν αγόρι.
Παρ’ όλα αυτά, η «δαιμονοποίηση» της συγκεκριμένης πτυχής της ιατρικής και της γενετικής επιστήμης δεν θα ωφελούσε, ειδικά μετά και την ολοκλήρωση της χαρτογράφησης του ανθρώπινου γονιδιώματος από το 2003, γεγονός το οποίο έχει οδηγήσει σε συνεχή αύξηση του αριθμού των γενετικών παθήσεων που μπορούν να εντοπιστούν και να αποφευχθούν μέσω της προεμφυτευτικής διάγνωσης.
Η θεσμοθέτηση Ανεξάρτητης Αρχής, στο πρότυπο της Αρχής Ανθρώπινης Γονιμοποίησης και Εμβρυολογίας του Ηνωμένου Βασιλείου, η οποία θα είναι υπεύθυνη να εγκρίνει και να αδειοδοτεί όλες τις περιπτώσεις προεμφυτευτικής διάγνωσης και επιλογής φύλου, παρακάμπτοντας κατ’ αυτό τον τρόπο οποιαδήποτε πιθανή «παρατυπία», ίσως να αποτελεί ένα πρώτο βήμα για την αποτελεσματική κάλυψη του συγκεκριμένου κενού.
Οι ενστάσεις της Εκκλησίας
Το βασικό ηθικό και θεολογικό ζήτημα που προκύπτει για την προεμφυτευτική διάγνωση και την επιλογή φύλου για την Εκκλησία είναι το τι απογίνονται τα έμβρυα τα οποία δεν εμφυτεύονται.
«Οι έλεγχοι αυτοί αποσκοπούν και ενέχουν εγγενώς τον εντοπισμό και ενίοτε την καταστροφή εμβρύων, προτού αυτά γεννηθούν, τα οποία είτε μπορεί να πάσχουν από κάποιο φυλοσύνδετο νόσημα είτε δεν είναι του “επιθυμητού” φύλου. Αυτό, όπως καταλαβαίνει κανείς, έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τις αρχές της Εκκλησίας και το πώς βλέπει θεολογικά το έμβρυο η χριστιανική ανθρωπολογία. Στην ορθόδοξη χριστιανική παράδοση η εμψύχωση του γονιμοποιημένου ωαρίου θεωρείται ότι συμβαίνει ταυτόχρονα με τη σύλληψη. Το έμβρυο έχει ψυχοσωματική οντότητα από τη στιγμή της σύλληψής του. Τα ανεξάρτητα γεννητικά κύτταρα (γαμέτες) από μόνα τους είναι καταδικασμένα να μένουν ως έχουν, ενώ, όταν αρχίσει η γονιμοποίηση και σχηματιστεί το ζυγωτό, δεν προκύπτει απλώς κάτι ανθρώπινο, αλλά δημιουργείται πλέον ένας άνθρωπος», σημείωσε στα «Επίκαιρα» ο Βασίλης Φανάρας, διδάκτορας της Θεολογίας με διατριβή στη Βιοηθική.
Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Επίκαιρα: 21/04/2011
του Νίκου Ανδριόπουλου
Η είδηση σοκάρει, αναστατώνει και εγείρει πλήθος ερωτημάτων: Μια γυναίκα που...
έμεινε έγκυος με τεχνητή γονιμοποίηση και αποφάσισε να επιλέξει το φύλο του παιδιού που θα έφερνε στον κόσμο «έσβησε» από αλλεργική καταπληξία, την οποία της προκάλεσε, σύμφωνα με τα λόγια του συζύγου της, η λανθασμένη θεραπεία του γιατρού της! Η τραγωδία έχει πολλές σκοτεινές πτυχές, αφού ο σύζυγος, πέραν του ιατρικού λάθους, καταγγέλλει και προσπάθεια «κουκουλώματος» του συμβάντος από πλευράς γνωστού μαιευτηρίου.
Αν και η προεμφυτευτική διάγνωση (preimplantation genetic diagnosis) συνιστά παράνομη πράξη στην Ελλάδα, όπως αποδεικνύεται, υπάρχουν γιατροί και γενετιστές διατεθειμένοι να... βοηθήσουν. Ωστόσο, το ρίσκο είναι μεγάλο τόσο για το έμβρυο όσο και για τη μητέρα.
Η τραγωδία που αποκαλύπτουν σήμερα τα «Επίκαιρα» επαναφέρει στο προσκήνιο ένα θέμα-ταμπού, αυτό του δικαιώματος των γονέων να επιλέγουν οι ίδιοι το φύλο του παιδιού τους.
Τραγωδία υπό αδιευκρίνιστες συνθήκες
Η προεπιλογή φύλου διχάζει όχι μόνο την ιατρική κοινότητα, αλλά και ολόκληρη την κοινωνία. Οι υποστηρικτές της μιλούν για επιστημονική πρωτοπορία που προσφέρει λύση σε άλλοτε ανυπέρβλητα ιατρικά προβλήματα του εμβρύου αλλά και που «ικανοποιεί» χιλιάδες ζευγάρια. Από την άλλη, οι πολέμιοι κάνουν λόγο για «κερκόπορτα» της κλωνοποίησης αλλά και όλων των ζητήματα βιοηθικής που ανακύπτουν.
Στην περίπτωση που φέρνουν στο φως τα «Επίκαιρα», ο πόνος ήταν που οδήγησε ένα ζευγάρι στην τεχνητή γονιμοποίηση με προεπιλογή φύλου, μέσα από την οποία γεννήθηκε ελπίδα, η οποία, όμως, κατέληξε σε τραγωδία. Ο σύζυγος της άτυχης γυναίκας, κ. Βασίλης Μπέκος, μιλά στα «Επίκαιρα» για το δράμα που ζει τα τελευταία δύο χρόνια, την κορύφωση του οποίου βίωσε πριν από έναν περίπου μήνα. «Πριν από δύο χρόνια χάσαμε το γιο μας και θέλαμε με τη γυναίκα μου να κάνουμε ένα αγόρι για να απαλύνει τον πόνο μας», μας αφηγείται. «Είχαμε ακούσει για την επιλογή φύλου, αποφασίσαμε να το επιχειρήσουμε και πήγαμε σε ένα ιδιωτικό κέντρο εξωσωματικής γονιμοποίησης. Εκεί μας είπαν ότι η περίπτωσή μας θα κοστίσει 6.500 χιλιάδες ευρώ και, σε περίπτωση που ο γιατρός κατάφερνε να μας δώσει δίδυμα, του είπα ότι θα του έδινα 10.000 ευρώ».
Το ζεύγος, έχοντας ξεκινήσει τις θεραπείες για την τεχνητή γονιμοποίηση, στις 25 Μαρ τίου επισκέφθηκε το ιδιωτικό κέντρο όπου είχε προγραμματισμένο ραντεβού με το θεράποντα ιατρό για την πρώτη εμφύτευση. Μία ώρα μετά την εισαγωγή στην κλινική για την εξωσωματική γονιμοποίηση, παρουσιάστηκαν επιπλοκές. Η γυναίκα μεταφέρθηκε εσπευσμένα σε γνωστό μαιευτήριο, όπου και κατέληξε, σύμφωνα με την ιατρική γνωμάτευση, από αλλεργική καταπληξία. Ο σύζυγος της θανούσας ισχυρίζεται ότι ο θάνατος της γυναίκας του, η οποία, όπως υποστηρίζει, ήταν υγιέστατη και είχε προβεί σε όλες τις απαραίτητες εξετάσεις, οι οποίες και το αποδεικνύουν, οφείλεται σε ιατρικό λάθος. Παράλληλα, καταγγέλλει και προσπάθεια «κουκουλώματος» του περιστατικού από το μαιευτήριο, αφού στην καταγραφή συμβάντος εντοπίζονται χρονικές αντιφάσεις.
Ο ιδιοκτήτης του ιδιωτικού κέντρου, γυναικολόγος Β.Α., διαψεύδει στα «Επίκαιρα» τους ισχυρισμούς του κ. Μπέκου, λέγοντας ότι συμφώνησε για εξωσωματική γονιμοποίηση, όχι, όμως, με προεπιλογή φύλου. «Η υπόθεση έχει πάρει το δρόμο της Δικαιοσύνης, η οποία θα αποφανθεί για το τι ακριβώς έχει συμβεί και για πιθανές ιατρικές ευθύνες», δηλώνει ο ίδιος, ενώ άπαντες αναμένουν το ιατροδικαστικό πόρισμα, καθώς και αυτά των διορισμένων και από τις δύο πλευρές τεχνικών συμβούλων, προκειμένου να διακριβωθούν τα ακριβή αίτια του θανάτου.
Πώς «παραγγέλνεις» το... παιδί σου
Η προεπιλογή του φύλου του εμβρύου στην τεχνητή γονιμοποίηση αποτελεί διαδικασία η οποία στην Ελλάδα επιτρέπεται μόνο στην περίπτωση που συντρέχει σοβαρός ιατρικός λόγος (π.χ. φυλοσύνδετα νοσήματα). Το μεγαλύτερο μέρος της προεργασίας δεν γίνεται από γυναικολόγο, αλλά από γενετιστή. Ουσιαστικά, αυτό που γίνεται είναι η επιλογή του σπερματοζωαρίου που θα γονιμοποιήσει το ωάριο. Ο καθορισμός του φύλου οφείλεται στα σπερματοζωάρια· στον καθορισμό του φύλου δεν διαδραματίζει κανένα ρόλο το ωάριο. Μέσω της προεμφυτευτικής διάγνωσης, μπορεί να επιλεγεί το σπερματοζωάριο που θα γονιμοποιήσει εξωσωματικά το ωάριο, ώστε να οδηγήσει στη γέννηση κοριτσιού ή αγοριού, ανάλογα με το επιθυμητό αποτέλεσμα.
Οι δύο τύποι σπερματοζωαρίων, Χ και Υ, καθορίζουν τη γενετική ταυτότητα του εμβρύου. Ο πρώτος τύπος οδηγεί στη γέννηση θήλεος, ενώ ο δεύτερος σε άρρεν. Τα δύο είδη σπερματοζωα ρίων μπορούν να διαχωριστούν βάση τη μάζα τους, το ηλεκτρικό τους φορτίο, την περιεκτικότητά τους σε DNA, το σχήμα και την κινητικότητά τους και στη συνέχεια να επιλεγεί ποιος τύπος θα εμφυτευτεί για να γονιμοποιήσει εξωσωματικά το ωάριο. Κατ’ αυτό τον τρόπο, μπορεί να γίνει με μεγάλη ακρίβεια η επιλογή του φύλου του εμβρύου.
Σε Ταϊλάνδη και κατεχόμενη Κύπρο
για «νόμιμες παραγγελίες»
Στις περισσότερες χώρες του κόσμου έχουν ψηφιστεί και ισχύουν νόμοι, σύμφωνα με τους οποίους η επιλογή φύλου επιτρέπεται μόνο για περιπτώσεις στις οποίες συντρέχει σοβαρός ιατρικός λόγος. Μερικές από αυτές είναι η Ελλάδα, το Ισραήλ, η Ιταλία και η Γερμανία. Σε ορισμένες από τις χώρες αυτές, μεταξύ των οποίων και η Μεγάλη Βρετανία, προσανατολίζονται στη χορήγηση δυνατότητας προεπιλογής φύλου σε οικογένειες οι οποίες έχουν ήδη τουλάχιστον δύο παιδιά του ίδιου φύλου, με σκοπό την επίτευξη της ισορροπίας στην οικογένεια. Δεν είναι λίγοι οι υποστηρικτές μιας τέτοιας προοπτικής και στην Ελλάδα, οι οποίοι σημειώνουν ότι ανάλογη εξέλιξη θα έδινε ώθηση στην ιατρική επιστήμη και θα συνέβαλε τα μέγιστα στην αντιμετώπιση του προβλήματος της υπογεννητικότητας. Παρ’ όλα αυτά, κάτι τέτοιο δεν προβλέπεται να συμβεί στη χώρα μας άμεσα.
Η ολική απαγόρευση της επιλογής φύλου από τις Μονάδες Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής έχει ήδη εφαρμοστεί σε χώρες όπως η Αυστρία, η Νότια Κορέα, η Νέα Ζηλανδία, η Ελβετία και το Βιετνάμ. Απεναντίας, υπάρχουν πολλά κράτη τα οποία δεν έχουν ειδικό νομοθετικό πλαίσιο, μέσα στο οποίο οφείλουν να κινούνται οι γιατροί, όπως οι ΗΠΑ ή η Ιαπωνία. Στην ίδια γραμμή κινούνται και οι περισσότερες ασιατικές χώρες, οι οποίες, έχοντας ανύπαρκτη σχετική νομοθεσία, ουσιαστικά επιτρέπουν την επιλογή του φύλου του εμβρύου. Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο πολλά ζευγάρια ταξιδεύουν χιλιάδες χιλιόμετρα, προκειμένου να... «παραγγείλουν» νόμιμα το παιδί τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα παρόμοιων περιπτώσεων αποτελεί η Ταϊλάνδη, η οποία αποτελεί τον «Παράδεισο» της τεχνητής γονιμοποίησης και της προεπιλογής φύλου. Σε κλινικές της ασιατικής χώρας καταφεύγουν, μάλιστα, χιλιάδες Αυστραλοί, λόγω του αυστηρού νομικού πλαισίου που ισχύει στην πατρίδα τους.
Σύμφωνα με αγγλικά δημοσιεύματα και μελέτες, όλο και περισσότεροι Ευρωπαίοι αναζητούν προορισμούς όπου επιτρέπεται η προεπιλογή φύλου. Έναν τέτοιο έχουν βρει στην κατεχόμενη Κύπρο – συγκεκριμένα στο ιδιωτικό κέντρο εξωσωματικής γονιμοποίησης Dogus. Όπως αναγράφεται στην ιστοσελίδα της κλινικής, «Είμαστε το φτηνότερο κέντρο εξωσωματικής γονιμοποίησης και με τα μεγαλύτερα ποσοστά επιτυχίας. Εδώ μπορείτε να επιλέξετε το φύλο του παιδιού σας». Στο τουρκοκυπριακό ψευδοκράτος –θεωρητικά τουλάχιστον...– επιτρέπεται η επιλογή φύλου μόνο για περιπτώσεις κληρονομικών φυλοσύνδετων νοσημάτων.
Το νομικό πλαίσιο στην Ελλάδα
Η προεπιλογή φύλου κατά την τεχνητή γονιμοποίηση στην Ελλάδα απαγορεύεται και επιφέρει βαρύτατες ποινικές κυρώσεις. Σύμφωνα με την παράγραφο 26 του νόμου 3305/2005, «Όποιος, κατά παράβαση των άρθρων 1455 Α.Κ. και 2 παράγραφος 3 του παρόντος, προβαίνει σε αναπαραγωγική κλωνοποίηση, σε επιλογή φύλου για μη ιατρικούς λόγους, σε δημιουργία χιμαιρών και υβριδίων, σε τροποποίηση του γονιδιώματος ανθρωπίνων γαμετών και γονιμοποιημένων ωαρίων, σε μεταφορά ανθρωπίνου γονιμοποιημένου ωαρίου σε ζώο ή σε ανάπτυξη ανθρωπίνων γονιμοποιημένων ωαρίων εκτός του ανθρώπινου σώματος μετά την πάροδο δεκατεσσάρων ημερών από τη γονιμοποίηση, τιμωρείται με ποινή κάθειρξης μέχρι δεκαπέντε ετών». Η προεπιλογή φύλου επιτρέπεται μόνο για ιατρικούς λόγους σε περιπτώσεις κληρονομικών φυλοσύνδετων νοσημάτων, όπως η μεσογειακή αναιμία και η αιμορροφιλία.
Το νομοθετικό πλαίσιο για το συγκεκριμένο θέμα δεν εξαντλείται στις ποινικές κυρώσεις. Ο επίορκος γιατρός, ο οποίος θα προβεί σε προεπιλογή φύλου χωρίς αυτό να είναι αναγκαίο, λόγω φυλοσύνδετων νοσημάτων, αντιμετωπίζει και σοβαρές διοικητικές κυρώσεις, αφού τιμωρείται επιπλέον με ανάκληση της άδειας ασκήσεως επαγγέλματος για τουλάχιστον δύο χρόνια, καθώς και με πρόστιμο από 50.000 έως 100.000 ευρώ. Σε περίπτωση τελέσεως εκ νέου της ίδιας παράβασης, ανακαλείται οριστικά η άδειά του και του επιβάλλεται πρόστιμο από 200.000 έως 400.000 ευρώ.
Το κενό εξουσίας στην προεμφυτευτική διάγνωση
Η αναγκαιότητα για την επιλογή φύλου μέσω της προεμφυτευτικής διάγνωσης, εξαιτίας σοβαρών φυλοσύνδετων νοσημάτων, επαφίεται αποκλειστικά στην κρίση και τη δεοντολογία του εκάστοτε θεράποντος ιατρού. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με την έλλειψη ελεγκτικού μηχανισμού, αφήνει κενά, τα οποία ουδείς μπορεί να αποκλείσει ότι ενδεχομένως γίνονται αντικείμενο εκμετάλλευσης από γιατρούς που παραβαίνουν τους ισχύοντες νόμους, χάρη στην επιθυμία των πελατών τους. Σύμφωνα με πληροφορίες, αυτοί που ζητούν επίμονα να προβούν σε επιλογή φύλου είναι ζευγάρια προερχόμενα από συγκεκριμένα μέρη της Ελλάδας, με παραδοσιακή πατριαρχική οικογενειακή δομή, τα οποία, μάλιστα, φέρονται κατά κανόνα να επιθυμούν να αποκτήσουν αγόρι.
Παρ’ όλα αυτά, η «δαιμονοποίηση» της συγκεκριμένης πτυχής της ιατρικής και της γενετικής επιστήμης δεν θα ωφελούσε, ειδικά μετά και την ολοκλήρωση της χαρτογράφησης του ανθρώπινου γονιδιώματος από το 2003, γεγονός το οποίο έχει οδηγήσει σε συνεχή αύξηση του αριθμού των γενετικών παθήσεων που μπορούν να εντοπιστούν και να αποφευχθούν μέσω της προεμφυτευτικής διάγνωσης.
Η θεσμοθέτηση Ανεξάρτητης Αρχής, στο πρότυπο της Αρχής Ανθρώπινης Γονιμοποίησης και Εμβρυολογίας του Ηνωμένου Βασιλείου, η οποία θα είναι υπεύθυνη να εγκρίνει και να αδειοδοτεί όλες τις περιπτώσεις προεμφυτευτικής διάγνωσης και επιλογής φύλου, παρακάμπτοντας κατ’ αυτό τον τρόπο οποιαδήποτε πιθανή «παρατυπία», ίσως να αποτελεί ένα πρώτο βήμα για την αποτελεσματική κάλυψη του συγκεκριμένου κενού.
Οι ενστάσεις της Εκκλησίας
Το βασικό ηθικό και θεολογικό ζήτημα που προκύπτει για την προεμφυτευτική διάγνωση και την επιλογή φύλου για την Εκκλησία είναι το τι απογίνονται τα έμβρυα τα οποία δεν εμφυτεύονται.
«Οι έλεγχοι αυτοί αποσκοπούν και ενέχουν εγγενώς τον εντοπισμό και ενίοτε την καταστροφή εμβρύων, προτού αυτά γεννηθούν, τα οποία είτε μπορεί να πάσχουν από κάποιο φυλοσύνδετο νόσημα είτε δεν είναι του “επιθυμητού” φύλου. Αυτό, όπως καταλαβαίνει κανείς, έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τις αρχές της Εκκλησίας και το πώς βλέπει θεολογικά το έμβρυο η χριστιανική ανθρωπολογία. Στην ορθόδοξη χριστιανική παράδοση η εμψύχωση του γονιμοποιημένου ωαρίου θεωρείται ότι συμβαίνει ταυτόχρονα με τη σύλληψη. Το έμβρυο έχει ψυχοσωματική οντότητα από τη στιγμή της σύλληψής του. Τα ανεξάρτητα γεννητικά κύτταρα (γαμέτες) από μόνα τους είναι καταδικασμένα να μένουν ως έχουν, ενώ, όταν αρχίσει η γονιμοποίηση και σχηματιστεί το ζυγωτό, δεν προκύπτει απλώς κάτι ανθρώπινο, αλλά δημιουργείται πλέον ένας άνθρωπος», σημείωσε στα «Επίκαιρα» ο Βασίλης Φανάρας, διδάκτορας της Θεολογίας με διατριβή στη Βιοηθική.
Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Επίκαιρα: 21/04/2011
