Κική Δημουλά. 83 έτη ζωής, 64 χρόνια ενεργής πορείας στον κόσμο της ποίησης και δεκάδες αποφθέγματα ζωής, έρωτα και προδοσίας που μοιράστηκε με το κοινό της, κατάφεραν να την καθιερώσουν ως μία από τις πιο επιτυχημένες γυναίκες ποιήτριες και ακαδημαϊκούς που γέννησε ποτέ η Ελλάδα.
Της Όλγας Παρθενέα-Γεωργάτσου
Δεν επιδιώκει τις φιλοφρονήσεις. Θεωρεί πως δεν την βοηθούν να εξελιχθεί. «Στην ποίηση το μεγαλύτερό μου προσόν είναι ότι φοβάμαι πως απέτυχα», παραδέχεται σε μία από τις σπάνιες συνεντεύξεις της. Τοποθετεί τον επιτυχημένο ποιητή μακριά από τη δημοφιλία και υποστηρίζει πως η υστεροφημία την αφήνει παγερά αδιάφορη. «Δε με ενδιαφέρει τι θα γίνουν τα ποιήματά μου όταν πεθάνω. Δε με ενδιαφέρει τι θα συμβεί όταν δεν θα ζω. Ο θάνατος είναι απόλυτος. Άμα τελειώνουμε, να τελειώνουμε. Τελεία και παύλα. Όχι αποσιωπητικά. Τα αποσιωπητικά φτάνουν όσο ζούμε. Αν αυτό λέγεται εγωπάθεια, το δέχομαι προθύμως».
Για πολλούς η εγωπάθειά της κυρίας Δημουλά είναι ανυπόφορη. Για άλλους, είναι η πηγή του ταλέντου και της ικανότητάς της να κάνει τον αναγνώστη να νιώσει αυτά που ο ίδιος θέλει να νιώσει διαβάζοντας την. Γεννημένη ως Βασιλική Ράδου, το 1931, η Κική Δημουλά ήταν αποφασισμένη να ξαφνιάζει –όχι πάντα ευχάριστα- τον κόσμο με την αφοπλιστική ειλικρίνειά της.
Απαισιόδοξη όπως λέει η ίδια για τον εαυτό της, διαφορετική και με την ανάγκη να «παλεύει» με τις λέξεις, μοιάζει να ήταν γραφτό της να ασχοληθεί με την ποίηση. Όταν το 1952 παντρεύεται τον ποιητή και πολιτικό μηχανικό, Άθω Δημουλά, η αντίστροφη μέτρηση για την επιτυχία και τις εμπειρίες που θα ακολουθούσαν και θα «σημάδευαν» τον τρόπο γραφής της ξεκινά. «Πάντα ήθελα να περπατάμε στον δρόμο αγκαζέ, εκείνος όχι. Το θεωρούσε γελοίο. Ήμουν πάντα παραπονούμενη», έχει παραδεχτεί στο παρελθόν και καθιστά σαφές το πόσο πολύ ψηλά έχει στο μυαλό της τον έρωτα.
Η ποίησή της άλλωστε ανέκαθεν τρεφόταν από εκείνον.
Και ο έρωτας;
«Ο έρωτας
όνομα ουσιαστικόν
πολύ ουσιαστικόν,
ενικού αριθμού,
γένους ούτε θηλυκού ούτε αρσενικού,
γένους ανυπεράσπιστου.
Πληθυντικός αριθμός
οι ανυπεράσπιστοι έρωτες».
Ο έρωτας κατακλύζει την ποίηση της Κικής Δημουλά. Ακόμα και τα όσα μοιράζεται με τον κόσμο εκτός ποιημάτων, σε διάφορες ομιλίες και συνεντεύξεις ακούγονται από το στόμα της ποιητικά. Τι εστί έρωτας για την Κική Δημουλά; «Ο έρωτας δε θέλει χρόνο. Θέλει ταχύτητα. Είναι απόκτηση, μονοπωλιακό είδος. Θέλεις τον άλλο δικό σου. Δεν τον μοιράζεσαι. Είναι ένα μυστικό γι’ αυτό και πρέπει να μένει στα σκοτεινά. Είναι πάρα πολύ ωραίο όταν συμβαίνει, σε όποιον από τους δύο συμβαίνει και για όσο συμβαίνει. Αλλά πάντα τελειώνει. Είναι αδύνατο να συντονιστούν δύο άνθρωποι στον έρωτα. Μπορεί να συμβεί για ένα μήνα. Μέχρι εκεί. Μετά, ο ένας επιμένει. Είναι απαραίτητο ένας από τους δύο να παραμείνει ερωτευμένος. Η ζήλεια, βέβαια, είναι κριτήριο του αισθήματος. Ο έρωτας είναι φθαρτός και εφήμερος. Ο πρώτος σταθμός όταν εκείνος φεύγει είναι η λύπη. Λύπη και γι’ αυτόν που αγαπάει και ίσως και για εκείνον που δεν αγαπάει γιατί χάνει ένα αφοσιωμένο πρόσωπο. Δεν επιτρέπεται να αποφέρεται κανείς για τον έρωτα όσο είναι εν δράσει. Αυτό που ισχύει για τον έρωτα είναι ό,τι ειπωθεί αφού τελειώσει».
Από τον έρωτα στην αγάπη
Η Κική Δημουλά τα διαχωρίζει. Ενώ για εκείνη ο έρωτας είναι κάτι πολύ συγκεκριμένο, η αγάπη έχει πολλές μορφές. «Ο έρωτας είναι σαφέστερος και ειλικρινέστερος από την αγάπη. Η αγάπη είναι μια λέξη η οποία προσφέρεται για πάρα πολλές χρήσεις. Αγάπη μητρική, συζυγική, αγάπη προς τον ανήμπορο ή προς αυτό που ονειρευόμαστε. Η αγάπη έχει πάντα τις εξηγήσεις της. Ο έρωτας δεν τις έχει. Αυτή η αγάπη δεν μας παρατάει σύξυλους να φύγει όπως μας παρατάει ο έρωτας. Είναι λέξη μεγάλης αντοχής. Δεν τη βλέπεις ξαπλωμένη κάτω και διαψευδόμενη όπως βλέπεις τον έρωτα. Η αγάπη είναι κι αυτή ένα αίσθημα που δε συμβαίνει ποτέ ταυτόχρονα και στους δύο και πεθαίνει πριν προλάβει να γεράσει. Αγάπη και έρωτας είναι μια διεκδίκηση, όχι μια κατάκτηση. Είναι μια πάλη». Παρότι ο έρωτας παρουσιάζεται σαν μια δύναμη που κινεί τον κόσμο, η Κική Δημουλά πιστεύει πως υπάρχουν άνθρωποι που δεν τον έχουν ζήσει: «Έρωτας είναι αυτό που δεν είχες. Το θλιβερό είναι ότι υπάρχουν άνθρωποι που νομίζουν ότι ερωτεύτηκαν ενώ δεν έχουν ερωτευτεί ποτέ».
Έρωτας, αγάπη και μαζοχισμός
«Η αγάπη είναι ένα θύμα του σωματέμπορα εγωισμού μας. Αυτοί που αγαπάμε είμαστε ζωντανοί νεκροί. Επί πόσο μπορείς να αγαπάς κάποιον που δεν σ’ αγαπάει; Ο βασανισμός κάνει πολύ καλό στα αισθήματα αλλά όχι για πολύ. Θα πρέπει ο βασανιστής να ξέρει τις δόσεις. Δεν τις ξέρει όμως. Πληγώνομαι, σημαίνει, κοντά στα άλλα, αποκτώ γνώσεις. Ε, με λίγη παραπάνω μελέτη της ματαιότητας, ένα Lower σοφίας κουτσά στραβά το παίρνεις. Σε έναν χωρισμό κλαίμε μόνο για μας. Όταν είσαι ερωτευμένος θέλεις να δώσεις στον άλλο. Αυτό είναι ο έρωτας. Υπάρχει όμως και η τραγική κατάσταση ο άλλος να μην θέλει να πάρει αυτό που του δίνεις. Εκεί αρχίζουν οι μεγάλες συγκρούσεις». Κάπως έτσι η Κική Δημουλά έχει στο μυαλό της τον έρωτα και την αγάπη. Ο βασανισμός ενός ανθρώπου είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με τα συναισθήματα αυτά. Παρόλα αυτά όμως, η ίδια αρνείται να μετανιώσει για ο,οτιδήποτε λάθος έπραξε στη ζωή της. «Τίποτα σωστό δεν ήταν ωραίο απ’ όσα έκανα. Δεν τιμωρώ τα λάθη μου, είναι το καλύτερο μέρος μου», ξεκαθαρίζει.
Η «κρυφή» ζωή του ανθρώπου
«Τακτοποιημένη ζωή, άτακτα συναισθήματα. Όλοι έχουμε μέσα μας μια άλλη ζωή η οποία ενοχλεί, απαιτεί, παραπονιέται, δεν έζησε». Για την κυρία Δημουλά ο κάθε άνθρωπος κάτι κρύβει. Ακόμα και ο ποιητής.«Νιώθω πως ένας άνθρωπος που γράφει, πίσω από όλα αυτά που γράφει και μοιάζει να θέλει να φανερώσει, κάτι επιθυμεί να κρύψει. Δεν είναι ειλικρινής. Η αλήθεια του δεν είναι αλήθεια. Απλά δεν επινοεί ψεύτικους τρόπους για να την διατυπώσει. Τα πράγματα είναι κρυμμένα ακόμα και από τον ίδιο». Αποκαλύπτει ακόμα και μια άλλη πλευρά της δικής της «υποκρισίας», όταν παραδέχεται πως μέσα της εξακολουθεί να ελπίζει για κάτι αληθινό και όμορφο: «Ανήκω στους απαισιόδοξους. Εκείνος που κάνει τη μεγαλύτερη κατανάλωση της ελπίδας είναι ο απαισιόδοξος. Αλλιώς δεν θα είχε τα κότσια να είναι απαισιόδοξος. Το κάνει όμως κρυφά και ύπουλα. Είναι υποκριτής. Μέσα στην απόλυτη θλίψη, δυσπιστία και αμφισβήτηση για όλα λέει, δε μπορεί, κάτι είναι αλήθεια, κάτι είναι ωραίο».
Παιχνίδια μυαλού - Μνήμη και λήθη
Η αντισυμβατική ποιήτρια πιστεύει πως το μυαλό είναι η πηγή της ελπίδας που «κατατρώει» την ανθρώπινη απαισιοδοξία λέγοντας χαρακτηριστικά: «Το μυαλό είναι ένας Θεός που δημιουργεί τον κόσμο από την αρχή. Έναν άλλο κόσμο. Αναπληρώνει, αντικαθιστά, είναι φοβερό το πως διορθώνει σαν τον μεγαλύτερο αισθητικό της ασχήμιας όσα δεν μας αρέσουν. Η λογική λέει πως δεν υπάρχει ελπίδα κι όμως το μυαλό σε κάνει να ελπίζεις. Είναι τρελό». Όσο για τη μνήμη; Έχει αποτελέσει προϊόν έμπνευσης για πολλά από τα ποιήματά της. Στον «Πληθυντικό Αριθμό» μάλιστα αναφέρει:
«Η μνήμη,
κύριο όνομα των θλίψεων,
ενικού αριθμού,
μόνον ενικού αριθμού
και άκλιτη.
Η μνήμη, η μνήμη, η μνήμη».
Η μνήμη σύμφωνα με την Κική Δημουλά είναι υπεύθυνη για τον ανθρώπινο πόνο, καθώς οι αναμνήσεις μπορούν να συνθλίψουν τον άνθρωπο. Όσο για όσα «θάβουμε» μέσα μας και τα βλέπουμε μετά από λίγο καιρό να επιστρέφουν; Η ποιήτρια και έχει την εξήγηση: «Μνήμη και λήθη συνεργάζονται. Η μία δίνει στη άλλη ό,τι της περισσεύει, ό,τι της είναι πολύ. Όταν η μνήμη παραφορτωθεί, περνάει τα δεδομένα της στη λήθη. Η λήθη έχει το ανεπιθύμητο. Μέσα σ’ αυτή υπάρχουν αισθήματα και αναμνήσεις που δε μπορεί να καταφάει και τα επιστρέφει στη μνήμη. Υπάρχουν αναμνήσεις που ενοχλούν τη λήθη, γι’ αυτό και ξεχνάμε για λίγο καιρό και μετά οι αναμνήσεις επιστρέφουν. Η λήθη δεν τις αντέχει και τις επιστρέφει στη μνήμη».
Αγκαλιά και προδοσία
Ποτέ δεν πίστεψε ότι ο κόσμος είναι αγγελικά πλασμένος. Ακόμα και η πιο σφιχτή αγκαλιά δε μπορεί να εγγυηθεί σε κανέναν ότι θα γλιτώσει από την καταστροφή της προδοσίας. «Υπάρχουν στιγμές που ο άνθρωπος θέλει κάποιον να τον αγκαλιάσει χωρίς να υπάρξει συνέχεια. Αυτή η στιγμή του αγκαλιάσματος είναι πάρα πολύ μεγάλη στιγμή, περιεκτική. Η αγκαλιά σε παίρνει ολόκληρο και σε προστατεύει. Σχεδόν δεν έχει σχέση με τον σαρκικό έρωτα».
Σχεδόν. Και λέμε σχεδόν διότι η αίσθηση της αφής έχει αμεσότατη σχέση με τον έρωτα μεταξύ δύο ανθρώπων, αποτελεί το δίαυλο της μεταξύ τους σωματικής επικοινωνίας. Τι γίνεται όμως όταν ο ένας από τους δύο «προδίδει» τον άλλο; Και πώς μεταφράζεται στον έρωτα η λέξη «προδοσία»;
«Έχω συλλάβει την καλύτερη μορφή προδοσίας, η οποία είναι να πάψεις να αγαπάς κάποιον χωρίς αυτός να το ξέρει. Αυτό για μένα είναι υψίστης μορφής προδοσία. Η απιστία είναι κάτι πολύ εύκολο. Μπορείς να απιστήσεις και να εξακολουθείς να αγαπάς κάποιον. Το να πάψεις να αγαπάς όμως έναν άνθρωπο από το ένα βράδυ στο άλλο και να μην το γνωρίζει και να νομίζει ότι τον αγαπάς, είναι μια δεύτερη Μήδεια. Η προδοσία αυτή οφείλεται στην υπερβολική προσφορά του ενός προς τον άλλο και είναι από τις πιο φοβισμένες και σπασμωδικές ενέργειες της αυτοσυντήρησης. Είναι στη φύση μας. Διαφέρει, ευτυχώς, ως προς το βαθμό της. Από την άλλη, το να του το πεις μοιάζει με καθαρή εκδίκηση. «Στο λέω και σε τιμωρώ». Το κέρδος της προδοσίας αυτό είναι δικό σου όλο».
Πώς όμως κάποιος αποφασίζει να φτάσει εκεί; Υπάρχει δικαιολογία; Είναι λογικό να αποδέχεται κανείς την προδοσία; Η Κυρία Δημουλά μοιάζει να είναι πλήρως συνειδητοποιημένη: «Η ομορφιά είναι ένα πράγμα που ανήκει παντού. Σκεφτείτε ένα άσχημα κατασκευασμένο πλάσμα. Πόσο δύσκολο είναι να απιστήσει; Έχει να αντιμετωπίσει πάρα πολύ λίγους πειρασμούς. Ένα ωραίο πλάσμα όμως, είναι γεννημένο άπιστο. Δεν υπάρχουν δεδομένα. Η ίδια η ζωή τα ανατρέπει. Προσωπικά πάντως ποτέ δε θα μπορέσω να καταλάβω πώς ένας άντρας αγαπάει μια γυναίκα και κοιμάται με κάποια άλλη. Δεν ξέρω από ποια τάση κυνηγιού προέρχεται αυτό. Μη νομίζετε όμως, ακόμα και οι γυναίκες θέλουν να είναι άπιστες. Δεν το επιχειρούν εύκολα όμως λόγω των παιδιών», εξομολογείται.
Η εκδίκηση στον έρωτα
«Η εκδικητικότητα είναι τόσο ακραίο πράγμα που δε με πείθει. Δε μπορώ να φανταστώ ότι γίνεται με συνείδηση για να εκδικηθείς έναν άνθρωπο που σε πρόδωσε. Εκδίκηση είναι να επιτευχθεί μέσα σου η αλλαγή, εσύ να σηκώσεις το μαχαίρι σχεδόν εναντίον σου. Αυτή είναι η μεγαλύτερη ζημιά που μας κάνουν αυτοί που μας υποχρεώνουν να μην τους αγαπάμε. Είναι δική μας ζημιά, όχι δική τους». Κάπως έτσι, συνδέοντας τα κομμάτια των όσων έχει μοιραστεί με το κοινό η Κική Δημουλά μέσω των ποιημάτων, των συνεντεύξεων και τον ομιλιών της, «χτίσαμε» έναν ορισμό γύρω από τα θέματα που απασχόλησαν και απασχολούν μέχρι σήμερα τη ζωή και την ποίησή της. Κομμάτι κομμάτι, μήπως μπορέσουμε να πάρουμε μια μικρή γεύση για το τι συμβαίνει πραγματικά μέσα στο μυαλό της και πώς καταφέρνει να το περάσει στον κόσμο που τη διαβάζει και την παρακολουθεί ξυπνώντας μέσα του προσωπικά του βιώματα.
Τα βραβεία της; Πολλά. Μεταξύ αυτών το Α’ Κρατικό Βραβείο Ποίησης, το Αριστείο των Γραμμάτων της Ακαδημίας Αθηνών, το Ευρωπαϊκό Βραβείο Λογοτεχνίας και το Μεγάλο Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας, για το σύνολο του έργου της. Ωστόσο η ίδια αρνείται να πιστέψει πως είναι δυνατόν σε ο,οτιδήποτε γραφτεί να δοθεί μία και μόνο ερμηνεία και παραδέχεται πως τη στεναχωρεί το γεγονός πως τα παιδιά καλούνται να την ερμηνεύσουν για να πετύχουν στις Πανελλήνιες.
«Οι φιλόλογοι προσπαθούν να δώσουν μια ερμηνεία σε όσα ούτε εγώ δε μπορώ να δώσω. Τα παιδιά υποφέρουν. Το ίδιο κι εκείνοι. Στο «Γας Ομφαλός» δεν υπάρχει μια εύκολη εξήγηση. Δε μπορούμε να υποχρεώνουμε τα παιδιά να δίνουν μια συγκεκριμένη ερμηνεία και αν δώσουν μια διαφορετική να αποτυγχάνουν στις εξετάσεις», ξεκαθαρίζει. Πολλές φορές δυσκολεύεται να ερμηνεύσει και η ίδια τα όσα έγραψε μία συγκεκριμένη στιγμή.
Ωστόσο, η σχέση της με τον κόσμο περικλείεται στο ακόλουθο απόσπασμα: «Δεν μου ήταν ποτέ εύκολο ούτε να συνεννοηθώ με άνθρωπο, ούτε μπορούσα να καταλάβω γιατί δε με κατάλαβαν οι άνθρωποι. Ούτε γιατί ήταν τόσο διαφορετικοί από μένα. Αυτό βέβαια ήταν πάρα πολύ αφελές από τη μεριά μου, αλλά και πάρα πολύ χρήσιμο, γιατί αυτό με είχε σε ένα πολύ γόνιμο παράπονο». Αυτή είναι η Κική Δημουλά.
http://www.koolnews.gr/stories/kiki-dimoyla-apofthegmata-erota-mnimis-kai-prodosias
