Της Όλγας Νικολαΐδου
“Πόσο Τούρκος είναι τελικά ο Καραγκιόζης μας, με το τούρκικο όνομά του”:–«Θα σας απαντήσω μ’ ένα περιστατικό που συνέβη πριν πολλά χρόνια. Ήταν στα 1959, στο Φεστιβάλ θεάτρου των Εθνών, στο Παρίσι, όπου πήγα προσκεκλημένος από τους Γάλλους, παρά τις αντιρρήσεις του Έλληνα εκεί τότε πρέσβη για το «τούρκικο θέαμα» που θα παρουσίαζα σαν ελληνικό. Μαζεμένοι ήμαστε όλοι σε μια πρες – κόνφερανς εκπρόσωποι από τα θέατρα όλου του κόσμου, πλήθος δημοσιογράφοι, ακόλουθοι πρεσβειών και άλλοι πολλοί. “Το Θέατρο Σκιών είναι τούρκικο και όχι δικό σας”, μου επετέθη ξαφνικά μπροστά σ’ όλους ο Τούρκος εκπρόσωπος.– Δεν πρόκειται να σας πω στην αρχή πως είναι δικό μας, του απάντησα. Μα θα ρωτήσω πως είναι δικό σας; Πώς είναι δικό σας την στιγμή που το Κοράνι σας απαγορεύει τέτοια θεάματα; Πώς είναι δικό σας όταν ζει στην Ιάβα 750 χρόνια, στην Ταϊλάνδη και στις Ινδίες 600 και 1.250 στην Κίνα κι’ εσείς το έχετε —λέτε— 200 χρόνια; Πώς είναι δικό σας όταν στα Ελευσίνια Μυστήρια οι αρχαίοι Έλληνες έπαιζαν πίσω από μπερντέ μ’ αναμμένες δάδες για να φαίνονται οι σκιές τους; Πώς είναι δικό σας όταν από την Κίνα σας έφερε το θέατρο Σκιών ένας Έλληνας ταξιδευτής, ο Γιάννης ο Μαυρομμάτης (Καραγκιόζης = Μαυρομμάτης) που έχετε κιόλας θάψει στην Προύσσα, στα Μπάνια κοντά, κάτω από κάτι κυπαρίσσια; Το Θέατρο Σκιών δεν είναι ούτε δικό σας ούτε δικό μας, οι ρίζες του χάνονται στο παρελθόν.»
“Πόσο Τούρκος είναι τελικά ο Καραγκιόζης μας, με το τούρκικο όνομά του”:–«Θα σας απαντήσω μ’ ένα περιστατικό που συνέβη πριν πολλά χρόνια. Ήταν στα 1959, στο Φεστιβάλ θεάτρου των Εθνών, στο Παρίσι, όπου πήγα προσκεκλημένος από τους Γάλλους, παρά τις αντιρρήσεις του Έλληνα εκεί τότε πρέσβη για το «τούρκικο θέαμα» που θα παρουσίαζα σαν ελληνικό. Μαζεμένοι ήμαστε όλοι σε μια πρες – κόνφερανς εκπρόσωποι από τα θέατρα όλου του κόσμου, πλήθος δημοσιογράφοι, ακόλουθοι πρεσβειών και άλλοι πολλοί. “Το Θέατρο Σκιών είναι τούρκικο και όχι δικό σας”, μου επετέθη ξαφνικά μπροστά σ’ όλους ο Τούρκος εκπρόσωπος.– Δεν πρόκειται να σας πω στην αρχή πως είναι δικό μας, του απάντησα. Μα θα ρωτήσω πως είναι δικό σας; Πώς είναι δικό σας την στιγμή που το Κοράνι σας απαγορεύει τέτοια θεάματα; Πώς είναι δικό σας όταν ζει στην Ιάβα 750 χρόνια, στην Ταϊλάνδη και στις Ινδίες 600 και 1.250 στην Κίνα κι’ εσείς το έχετε —λέτε— 200 χρόνια; Πώς είναι δικό σας όταν στα Ελευσίνια Μυστήρια οι αρχαίοι Έλληνες έπαιζαν πίσω από μπερντέ μ’ αναμμένες δάδες για να φαίνονται οι σκιές τους; Πώς είναι δικό σας όταν από την Κίνα σας έφερε το θέατρο Σκιών ένας Έλληνας ταξιδευτής, ο Γιάννης ο Μαυρομμάτης (Καραγκιόζης = Μαυρομμάτης) που έχετε κιόλας θάψει στην Προύσσα, στα Μπάνια κοντά, κάτω από κάτι κυπαρίσσια; Το Θέατρο Σκιών δεν είναι ούτε δικό σας ούτε δικό μας, οι ρίζες του χάνονται στο παρελθόν.»
Τα παραπάνω λόγια ανήκουν στην …φωνή του Καραγκιόζη, στον πιο σημαντικό καραγκιοζοπαίκτη και σπουδαίο καλλιτέχνη του ελληνικού θεάτρου σκιών, στον Ευγένιο Σπαθάρη -από συνέντευξή του στην εφημερίδα «Ακρόπολη»- που σαν σήμερα (2/1) του 1924, γεννήθηκε στην Κηφισιά.
Γνώρισε πολύ γρήγορα τους χάρτινους ήρωες του μπερντέ και τους αγάπησε, μιας και ο πατέρας του, ο Σωτήρης Σπαθάρης, ήταν από τους πρωτοπόρους του θεάτρου σκιών.
Παρουσίασε πολλά έργα με ήρωα τον Καραγκιόζη, τόσο ως άψυχο υλικό (φιγούρες ηρώων), όσο και σε έμψυχη (ζωντανή) παράσταση με ηθοποιούς, στο Κρατικό Θέατρο Β. Ελλάδος, στο «Ελληνικό Χορόδραμα», στο Θέατρο Χατζώκου (Θεσσαλονίκη), στο Θέατρο Συντεχνίας κ.α. με τις παραστάσεις «Το ταξίδι», «Το καταραμένο φίδι», «Ο δικτάτορας», «Ο Αλέκος με τα κυδώνια» κ.ά.
Το 1950, πραγματοποίησε την πρώτη του συμμετοχή σε κινηματογραφική ταινία, στο Πικρό Ψωμί του Γρηγόρη Γρηγορίου, ενώ ήταν και πολύ καλός ζωγράφος: «Ο Ευγένιος Σπαθάρης εκτός που είναι τέλειος κλασικός καραγκιοζοπαίχτης, είναι κι” ένας τέλειος λαϊκός ζωγράφος. Η ζωγραφική του, παρ” όλο που έχει τα γνωρίσματα της ζωγραφικής, που συνδέεται με τον Καραγκιόζη, είναι μια ζωγραφική τελείως δική του με ωραίο χρώμα και ρυθμό», έχει πει χαρακτηριστικά ο Γιάννης Τσαρούχης.
Στις 9 Μαΐου του 2009, ο Ευγένιος Σπαθάρης, άφησε την τελευταία του πνοή. Τρεις μέρες νωρίτερα και ενώ βρισκόταν σε εκδήλωση προς τιμήν του, στο Ινστιτούτο Γκαίτε, έχασε την ισορροπία του και έπεσε από σκάλες. Υπέστη πολλά κατάγματα και του δημιουργήθηκε σοβαρό αιμάτωμα στον εγκέφαλο που τελικά αποδείχθηκε μοιραίο.
Εμείς συνήθως χρησιμοποιούμε τη λέξη «Καραγκιόζης», υποτιμητικά και προσβλητικά. Εκείνος όμως, στον δικό του Καραγκιόζη, αφιέρωσε όλη του τη ζωή. Γιατί πίστευε ότι του άξιζε να γίνει…άγαλμα:
«Θα έπρεπε να φτιάξουν ένα άγαλμα του Καραγκιόζη. Όλη η Ελλάδα θεατρίστηκε μαζί του. Οι άνθρωποι με αυτόν έμαθαν να γελούν και να ονειρεύονται».
