Εφυγαν το 2013
Ηταν ακόμη μία δύσκολη χρονιά για την εγχώρια καλλιτεχνική ζωή. Πέρα από τα κλισέ για «δυσαναπλήρωτο κενό» και «φτωχότερο σανίδι», έφυγαν άνθρωποι που άφησαν ανεξίτηλο το χνάρι τους, γράφοντας τη δική τους μεγάλη ιστορία στη σκηνή και στο σελιλόιντ, το πάλκο και το πόντιουμ...
ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΒΟΓΙΑΤΖΗΣ
Ηταν Αύγουστος του 2012 όταν, μετά το τέλος της πρεμιέρας του «Αμφιτρύωνα» στην Επίδαυρο, υποκλίθηκε, βαθιά συγκινημένος, μπροστά στο κοινό. Σαν να διαισθανόταν πως αυτή θα ήταν η τελευταία παράσταση. Τον Απρίλιο θα επανερχόταν στη σκηνή του θεάτρου της Οδού Κυκλάδων (του θεάτρου που ο ίδιος δημιούργησε το 1981) με το «Θερμοκήπιο» του Πίντερ, όπου θα ερμήνευε το ρόλο του Ρουτ, ενώ για το καλοκαίρι του '13 ετοίμαζε «Οιδίποδα Τύρραννο». Δυστυχώς, δεν πρόλαβε. Ο ηθοποιός και σκηνοθέτης Λευτέρης Βογιατζής έφυγε από τη ζωή το Μάιο, σε ηλικία 68 ετών, ύστερα από πολύμηνη μάχη με τον καρκίνο. «Είμαι απρόβλεπτος, γιατί δεν ξέρω εμένα. Δεν ξέρω τι μπορεί να κρύβω μέσα μου. Αλλες φορές υποκύπτω στη μοιραία κούραση κι άλλες με πιάνει ορμή ξεκινήματος», είχε πει ο ίδιος· κι έτσι ήταν και η τέχνη του... Απρόβλεπτη και ορμητική.
ΚΙΤΤΥ ΑΡΣΕΝΗ
Από τη μια η υποκριτική κι από την άλλη η πολιτική δράση. Η Κίττυ Αρσένη -έχασε το Σεπτέμβριο την άνιση μάχη με τον καρκίνο- μοίρασε το πάθος της ανάμεσα στο θέατρο και στους κοινωνικούς αγώνες. Υπήρξε γενική γραμματέας του ΣΕΗ, μέλος της Κεντρικής Επιτροπής της Ελληνικής Αριστεράς και μέλος της Καλλιτεχνικής Επιτροπής του Εθνικού Θεάτρου. Παράλληλα εμφανίστηκε σε δεκάδες θεατρικές, τηλεοπτικές και κινηματογραφικές παραγωγές, ενώ διέπρεψε και ως σκηνοθέτρια. Η αναγνωρισιμότητά της δεν την προστάτεψε από τη χούντα, που τη φυλάκισε και τη βασάνισε. Μάλιστα για να μοιραστεί την τραυματική της εμπειρία το 1967 στα κρατητήρια της Γενικής Ασφάλειας, έγραψε το βιβλίο «Μπουμπουλίνας 18».
ΑΝΤΙΓΟΝΗ ΒΑΛΑΚΟΥ
Πώς να χωρέσουν 60 χρόνια θεατρικής καριέρας σε λίγες λέξεις; Η αιώνια ενζενί με το μελαγχολικό βλέμμα των «Χαμένων Ονείρων» έγινε μια σημαντική ρολίστα που άλωσε την Επίδαυρο, ως Ηλέκτρα, Μήδεια, Αγαύη και τόσες άλλες τραγικές ηρωίδες -διέσχισε-, υποκριτικά όλο το κλασικό ρεπερτόριο και τα τελευταία χρόνια ζωντάνεψε μοναδικά την Εβραία «Ρόουζ», αλλά και τη «Μαντάμ Φλο», τελευταίο ρόλο της ζωής της. Ομως η Αντιγόνη Βαλάκου, που έφυγε το Νοέμβριο στα 83 της χρόνια, ήταν και μια σπουδαία δασκάλα που δίδαξε υποκριτική σε αναρίθμητες γενιές σπουδαστών της Δραματικής Σχολής του Εθνικού Θεάτρου.
ΜΙΧΑΛΗΣ ΓΙΑΝΝΑΤΟΣ
Αν κάποιος Ελληνας έκανε «διεθνή καριέρα» στο Χόλιγουντ, αυτός ήταν σίγουρα ο Μιχάλης Γιαννάτος. Ακούραστος εργάτης της υποκριτικής μέχρι το τέλος, τυπίστας με χαρακτηριστική φυσιογνωμία, πήρε μέρος σε 25 τουλάχιστον ξένες παραγωγές και εκατοντάδες ελληνικές (ανάμεσά τους σχεδόν όλες οι ταινίες του Θεόδωρου Αγγελόπουλου). Από το «Εξπρές του μεσονυχτίου» του Πάρκερ μέχρι το «Μόναχο» του Σπίλμπεργκ και βέβαια τη δικιά μας «Πολίτικη Κουζίνα» (άλλωστε τα τουρκικά τα μιλούσε φαρσί, λόγω καταγωγής από την Πόλη). Ο ηθοποιός έφυγε τον Σεπτέμβριο, σε ηλικία 73 χρόνων.
ΛΙΝΑ ΛΑΜΠΡΑΚΗ
Το όνομά της συνδέθηκε με το ρεπερτόριο του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος. Πρωταγωνίστρια αλλά και δασκάλα υποκριτικής στη Δραματική Σχολή του ΚΘΒΕ, η Λίνα Λαμπράκη, που έφυγε τον Απρίλιο στα 78 της χρόνια, συμμετείχε, από το 1972, σε συνολικά 41 παραστάσεις. Τελευταία συνεργασία με το Κρατικό ήταν το 2011 στα «Μικρά Διονύσια», μια παράσταση με την οποία το ΚΘΒΕ γιόρτασε τα 50 χρόνια λειτουργίας του.
ΚΑΚΙΑ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ
Το παράστημά της αρχοντικό. Η φωνή της καμπάνα, ηχούσε για χρόνια στο κοίλο της Επιδαύρου. Είτε ως πρώτη «Κορυφαία», είτε ως «Πραξαγόρα», είτε ως «Κλυταιμνήστρα». Ακούραστη εργάτρια επί σαράντα χρόνια στην πρώτη κρατική σκηνή, υπηρέτησε το σανίδι όσο λίγες Ελληνίδες ηθοποιοί. Η Κάκια Παναγιώτου έφυγε στα 90 της χρόνια γεμάτη θεατρικές εμπειρίες, αλλά και αγάπη για τους νεότερους συναδέλφους της, παρακολουθώντας τις παραστάσεις τους, μέχρι το τέλος.
ΜΑΡΙΕΤΤΑ ΡΙΑΛΔΗ
Στήριξε το νεοελληνικό θέατρο με όλες της τις δυνάμεις. Ηθοποιός, σκηνοθέτρια και συγγραφέας, η Μαριέττα Ριάλδη, που απεβίωσε στα 74 έτη το Δεκέμβριο, παρουσίασε για τουλάχιστον 40 χρόνια ένα πολυσυλλεκτικό ρεπερτόριο, ανεβάζοντας μεταξύ άλλων και πολλά δικά της έργα. Από το «Πειραματικό Θέατρο» που ίδρυσε η ίδια τη δεκαετία του '60 πέρασαν σημαντικοί δημιουργοί του θεάτρου όπως ο Καμπανέλλης, ο Μουρσελάς, ο Γκούφας, ο Σκαρίμπας, ο Ζιώγας. Η τελευταία της εμφάνιση στο σανίδι ήταν το 2002 στο δικό της έργο «Η Ελλάδα μετακομίζει».
ΕΙΡΗΝΗ ΚΟΥΜΑΡΙΑΝΟΥ
Σημαντική κυρία του θεάτρου, του κινηματογράφου και της τηλεόρασης, έγινε περισσότερο γνωστή στο ευρύ κοινό την τελευταία επταετία ως η γιαγιά Σοφία του «Παρά Πέντε». Ηθοποιός με κλασική παιδεία και πολλές συμμετοχές στη σκηνή του Εθνικού και στην Επίδαυρο, η Ειρήνη Κουμαριανού έφυγε από τη ζωή στα 82 της από καρδιακή ανεπάρκεια.
ΝΙΚΗ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗ
«Δεν προσαρμόζομαι εύκολα, γιατί δεν κάνω συμβιβασμούς». Ισως αυτός να ήταν κι ένας από τους λόγους που δεν έκανε, παρά το μεγάλο ταλέντο της, την καριέρα για την οποία προοριζόταν. Αμα τη εμφανίσει, δίπλα στη Λαμπέτη και την Παξινού, η Νίκη Τριανταφυλλίδη απλώς έκλεψε την παράσταση. Το ίδιο και στο σινεμά, ειδικά στον «Αστραπόγιαννο». Τα τελευταία χρόνια πάλευε στη σκηνή, μέσα από το δικό της «Θέατρο Τριανταφυλλίδη», στην πλατεία Βάθη, με σκηνοθεσίες και διασκευές θεατρικών έργων. Μέχρι το Μάιο, που απεβίωσε στα 71 της, έπειτα από τη μάχη που έδωσε με ανίατη ασθένεια.
ΑΝΔΡΕΑΣ ΝΤΟΥΖΟΣ
Από τους γνωστότερους ζεν πρεμιέ του ελληνικού κινηματογράφου, έδρεψε δάφνες ως εραστής την εποχή του εμπορικού κινηματογράφου. Για αρκετά χρόνια ο Ανδρέας Ντούζος υπήρξε και επιχειρηματίας του θεάτρου «Μπρόντγουεϊ» στην Αγίου Μελετίου, το οποίο αναγκάστηκε να παραχωρήσει στην Κάτια Δανδουλάκη λόγω οικονομικών δυσκολιών. Ο ωραίος του σινεμά ύστερα από 7 χρόνια πάλης με το Αλτσχάιμερ, έχασε τη μάχη για τη ζωή τον Απρίλιο, ύστερα από 2 μήνες στην Εντατική, λόγω ατυχήματος.
ΤΟΜΑΣ ΠΡΩΤΟΠΑΠΑΣ
Μόλις 26 χρόνων, το γελαστό παιδί των «Βασιλιάδων» είχε αρχίσει να κάνει τα πρώτα του βήματα στην υποκριτική όταν έχασε άδικα τη ζωή του ύστερα από αυτοκινητικό δυστύχημα στην Αττική οδό. Τραγική ειρωνεία; Ο Τόμας Πρωτόπαπας εκείνη την ημέρα πήγαινε στα γυρίσματα της νέας εκπομπής του MEGA «Dr Cook». Κατέληξε στο ΚΑΤ, το Μάιο, ύστερα από δίμηνη νοσηλεία στην Εντατική.
ΠΟΛΥ ΠΑΝΟΥ
Με πρώτο της δάσκαλο ένα «jukebox» κατάφερε να εξελιχθεί σε λαϊκό αστέρι πρώτου μεγέθους, ερμηνεύοντας τους μεγαλύτερους Ελληνες λαϊκούς συνθέτες. Σημαντική και η συνεργασία της με τον Μάνο Χατζιδάκι, αφού η Πόλυ Πάνου, που πέθανε τον Οκτώβριο σε ηλικία 73 χρόνων, τραγούδησε πρώτη τα «Παιδιά του Πειραιά».
ΦΩΤΗΣ ΠΟΛΥΜΕΡΗΣ
«Αστα τα μαλλάκια σου». Και μόνο αυτό το τραγούδι να είχε ερμηνεύσει, θα είχε γίνει γνωστός ο Φώτης Πολυμέρης, που απεβίωσε στα 93 του το Μάιο. Συνθέτης, στιχουργός, αλλά και σημαντικός τραγουδιστής, ερμήνευσε επιτυχίες που σημάδεψαν την εποχή τους.
ΝΙΚΟΣ ΦΩΣΚΟΛΟΣ
Το όνομά του έγινε συνώνυμο του εμπορικού σινεμά και της εγχώριας σαπουνόπερας. Εγραψε και σκηνοθέτησε από επικά μέχρι μικροαστικά έργα που κατάφερναν πάντα να πιάνουν τον παλμό του μέσου θεατή. Ηρωές του εμβληματικές φιγούρες που μάχονταν μέχρι τελικής πτώσης για την επικράτηση του καλού ξεστομίζοντας μυθικές ατάκες όπως το «Οχι άλλο κάρβουνο» (Νίκος Κούρκουλος «Ορατότης μηδέν»). Από το «Χώμα βάφτηκε κόκκινο» μέχρι την «Υπολοχαγό Νατάσσα» κι από τον «Αγνωστο Πόλεμο» μέχρι τη «Λάμψη» ο Νίκος Φώσκολος, που έφυγε τον Οκτώβριο στα 87 του χρόνια, δημιούργησε την περίφημη «φωσκολιάδα σχολή» με αναρίθμητους θαυμαστές και επικριτές, την οποία δεν μπόρεσε κανείς ούτε να αγνοήσει ούτε να αντιγράψει.
ΝΙΝΗ ΖΑΧΑ
Ο χαρακτηρισμός «παιδί θαύμα» της ταιριάζει γάντι. Σε ηλικία μόλις 7 ετών συμμετείχε στη «Μάντρα του Αττίκ», ενώ στην πολύχρονη καριέρα της ερμήνευσε πολλά τραγούδια, ελληνικά και ξένα. Συνθέτρια και τραγουδίστρια της ελαφράς κυρίως μουσικής, η Νινή Ζαχά έχασε τον Απρίλιο τη μάχη για τη ζωή στα 82 της χρόνια, έχοντας δρέψει στην καριέρα της εκτός από δόξα και πολλά βραβεία.
ΑΝΝΑ ΧΡΥΣΑΦΗ
Ηταν η πρώτη γυναίκα που τραγούδησε με ρεμπέτικη κομπανία σε ελληνική ταινία («Πύργος των Ιπποτών» 1952) και η πρώτη ερμηνεύτρια που σηκώθηκε όρθια στο πάλκο. Η ρεμπέτισσα Αννα Χρυσάφη, που είχε τραγουδήσει περισσότερα από 400 τραγούδια μεγάλων λαϊκών συνθετών, απεβίωσε τον Σεπτέμβριο στα 92 της χρόνια.
ΝΙΚΟΣ ΔΗΜΗΤΡΑΤΟΣ
Ερμήνευσε μοναδικά το «Μάνα μου Ελλάς» κι άλλα μεγάλα τραγούδια του Ξαρχάκου και του Γκάτσου και υπηρέτησε το ίδιο άξια το πάλκο, τη σκηνή και τη μεγάλη οθόνη. Ο τραγουδιστής και ηθοποιός Νίκος Δημητράτος έφυγε το Δεκέμβριο στα 71 του χρόνια, ύστερα από οξύ εγκεφαλικό.
ΝΙΚΟΣ ΜΑΜΑΓΚΑΚΗΣ, ΜΙΧΑΛΗΣ ΑΔΑΜΗΣ, ΑΡΗΣ ΓΑΡΟΥΦΑΛΗΣ
Η ελληνική μουσική σκηνή μέσα στο 2013 θρήνησε σημαντικούς συνθέτες και σολίστ, όπως ο Νίκος Μαμαγκάκης, ο Μιχάλης Αδάμης και ο Αρης Γαρουφαλής που ήταν και εν ενεργεία πρόεδρος και διευθυντής του Ωδείου Αθηνών.
** Εκτός των τειχών
Ο κατάλογος όσων χάθηκαν μέσα στη χρονιά είναι εξίσου μακρύς:
Ο δικός μας «Μέτοικος», διάσημος τραγουδοποιός που έζησε στη Γαλλία, Ζορζ Μουστακί.
Ο μέγας τραγουδοποιός της ροκ Λου Ριντ.
Ο εκ των δημιουργών των Doors, πιανίστας Ρέι Μάντζαρεκ.
Η Βρετανίδα συγγραφέας Ντόρις Λέσινγκ που τιμήθηκε με Βραβείο Νόμπελ (2007).
Ο δημιουργός των αστυνομικών βιβλίων τσέπης SAS, Γάλλος συγγραφέας Ζεράρ ντε Βιλιέ.
Οι ηθοποιοί του Χόλιγουντ Τζέιμς Γκαντολφίνι, Κόρι Μοντέιθ και Πολ Γουόκερ αλλά και η μεγάλη δόξα της Εβδομης Τέχνης Τζόαν Φοντέν.
Ο Ιταλός τραγουδιστής του «Il Mondo», Τζίμι Φοντάνα.
Οι δόξες του ιταλικού θεάτρου και της Σινετσιτά Μαριάντζελα Μελάτο και Φράνκα Ράμε.
Ο μεγάλος Ιάπωνας σκηνοθέτης Ναγκίσα Οσίμα και ο Γάλλος συνάδελφός του Πατρίς Σερό.
Ο σπουδαίος Βρετανός ηθοποιός, που έμεινε στην ιστορία ως «Λόρενς της Αραβίας», Πίτερ Ο' Τουλ.
** Μεγάλες ήταν φέτος και οι απώλειες στα Γράμματα και στον Τύπο
Ο πεζογράφος και θεατρικός συγγραφέας Παύλος Μάτεσις, ο καθηγητής και σκηνοθέτης Νίκος Χουρμουζιάδης, ο μεταφραστής και κριτικός θεάτρου Κωστής Σκαλιόρας, αλλά και οι δημοσιογράφοι Γιάννης Καλαμίτσης, Φίλιππος Συρίγος, Αριστέα Μπουγάτσου, Ηλίας Μπαζίνας, Ελένα Χατζηιωάννου, Χρήστος Θεοχαράτος, Μέμος Φαράκος, Νίκος Σαρλής, Σουζάννα Λάπα, Χριστίνα Μανταίου, Αχιλλέας Παναγούλης, Πόπη Χασιώτη, Μάρνης Σκουντριδάκης, Θόδωρος Πατρικαρέας, Γιώργος Τσαπόγας, Γιώργος Τσιούνης, Κώστας Τριανταφυλλόπουλος, Νίκος Αλιβιζάτος, Κώστας Χατζίδης, Στέφανος Τασσόπουλος, Γρηγόρης Μιχαλόπουλος, Ανδρέας Αναγνώστου, Ανδρέας Καλομάρης, Αγγελική Τζιρμάνη, Βάσος Μαθιόπουλος, Βύρων Μακρίδης, Μιρέλλα Γεωργιάδου, Κώστας Τσαούσης, Τηλέμαχος Βαρύκας και Αννα Σαμπατακάκη. Λίγο προτού εκπνεύσει το 2013, έφυγαν επίσης από τη ζωή ο σπουδαίος αρχαιολόγος Βίκτωρ Σαρηγιαννίδης και η εικαστικός Χρύσα.
