Γράφαμε στο τελευταίο άρθρο πριν από τις εκλογές ότι η επικείμενη νίκη της Αριστεράς εντάσσεται σε τρεις ελληνικές και παγκόσμιες ιστορικές περιόδους, τρεις ομόκεντρους πολιτικούς κύκλους, που ονομάσαμε συμβολικά 1949, 1968 και 1989. Η νίκη θα οδηγήσει τους κύκλους του 1949 και του 1989 στο τέλος τους και θα σημάνει την επανεκκίνηση του κύκλου του 1968. Η 25η Ιανουαρίου και τα πρώτα δείγματα γραφής της νέας κυβέρνησης επιβεβαιώνουν, πιστεύω, την ανάλυση.
Η ιστορία ξαναξεκίνησε
Το 1949 συμβολίζει την αρχή του Ψυχρού Πολέμου στον κόσμο και της μετεμφυλιακής περιόδου πολιτικής ανωμαλίας στην Ελλάδα. Το 1989 ο Ψυχρός Πόλεμος τυπικά τελειώνει με την πτώση του κομμουνιστικού συστήματος. Ο Αμερικανός σχολιαστής Φράνσις Φουκουγιάμα, ένας φιλελεύθερος εγελιανός, εξέφρασε την ιδεολογία των νικητών ανακοινώνοντας ότι «η ιστορία τέλειωσε».
Χρησιμοποιώντας μια απλουστευτική ερμηνεία της φιλοσοφίας της ιστορίας του μαέστρου της διαλεκτικής, ο Φουκουγιάμα υποστήριζε ότι η ανθρωπότητα έφτασε πια στο καλύτερο ή, τέλος πάντων, το λιγότερο κακό, οικονομικό-πολιτικό σύστημα, τον φιλελεύθερο καπιταλισμό. Οι μελλοντικές κοινωνικές αλλαγές θα αποτελούν μικροβελτιώσεις αυτού του συστήματος, μια και όλη η υφήλιος επιθυμεί να γίνει μικρογραφία «των συνοικιών των αμερικανικών μεγαλουπόλεων».
Το 1989 αποτελούσε τον τερματισμό της παγκόσμιας σύγκρουσης -πολύ πιο «θερμής» απ’ ό,τι υποδηλώνει ο «ψυχρός» χαρακτηρισμός της- και την αρχή της αδιαμφισβήτητης κυριαρχίας της Δύσης. Η απουσία ενός αντίθετου πόλου διεθνώς και η υποχώρηση των συνδικαλιστικών και αριστερών κινημάτων εθνικά επέτρεψε την εγκαθίδρυση του αδηφάγου χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού. Οι ανισότητες έφτασαν σε επίπεδα ανήκουστα στην παγκόσμια ιστορία και ταυτόχρονα η φιλελεύθερη φιλοσοφία έκανε τις πιο απίθανες ταχυδακτυλουργίες για να δικαιολογήσει την αδικία και την ανισότητα.
Σύμφωνα με μια έρευνα της ΜΚΟ Oxfam που δημοσιεύτηκε λίγο πριν από τις εκλογές, το 1% των πλουσίων κατέχει το 50% του παγκόσμιου πλούτου! Στην Ελλάδα, η φτωχοποίηση του μισού πληθυσμού από τις πολιτικές της λιτότητας και η απόδραση κεφαλαίων σε φορολογικούς παραδείσους είναι αποτέλεσμα της ίδιας τάσης που μεταφέρει αδιάκοπα τον πλούτο από τους φτωχούς στους πλούσιους.
Η εφημερίδα «Times» του Λονδίνου έγραφε το 2013 ότι Ελληνες επισκέπτονται μεσίτες στο Λονδίνο με βαλιτσάκια γεμάτα ευρώ και αγοράζουν σπίτια των δύο ή τριών εκατομμυρίων χωρίς καν να τα επισκεφτούν. Η εφημερίδα πρόσθετε ότι η μεγάλη αύξηση των τιμών των ακινήτων στο Λονδίνο οφείλεται εν μέρει στην απληστία και εν μέρει στη «βλακεία» των Ελλήνων. Θα προσθέταμε και στα «στραβά μάτια» των εποπτικών μηχανισμών.
Το 2015 λοιπόν βάζει τέλος στους κύκλους του 1949 και του 1989. Οι αντιδράσεις στην Ευρώπη σηματοδοτούν ένα δεύτερο τέλος του Ψυχρού Πολέμου και την επανεκκίνηση της ιστορίας. Στην Ελλάδα τελειώνει η μετεμφυλιακή εποχή και ο καπιταλισμός-καζίνο του εκσυγχρονισμού. Οι εμφυλιοπολεμικές δηλώσεις του Βορίδη και τα παραληρήματα του Σαμαρά περί «σοβιέτ» και Βορείου Κορέας είναι χαρακτηριστικά.
Καθώς μεγάλα τμήματα της παραδοσιακής Δεξιάς περνούσαν κατευθείαν στην Αριστερά χωρίς να σταματούν στα διάφορα κεντρώα κόμματα, η απελπισμένη ηγεσία προσπάθησε να ανακόψει την αποδημία ανασταίνοντας τα φαντάσματα του παρελθόντος. Αλλά η νεκρανάσταση ήταν καταδικασμένη.
Στα καφενεία και στις γειτονιές, στις πλατείες των αγανακτισμένων και στις πολύμορφες και επίμονες πράξεις αντίστασης, οι Ελληνες κατάλαβαν ότι ο άνεργος δεξιός και ο άνεργος αριστερός υποφέρουν το ίδιο, ότι ο πατριώτης και ο κοσμοπολίτης πονάνε εξίσου για την εξαθλίωση και την ταπείνωση της χώρας. Η προγραμματική επίθεση του ΣΥΡΙΖΑ στην «ανθρωπιστική κρίση» -δηλαδή, στη φτωχοποίηση και την ανισότητα- και τα πρώτα μέτρα σ’ αυτή την κατεύθυνση σηματοδοτούν το τέλος του αρπακτικού καπιταλισμού και την επιστροφή σε πιο ήπιες μορφές του.
Η διαγραφή της διαχωριστικής γραμμής της μετεμφυλιακής Ελλάδας επιβεβαιώθηκε από την κυβερνητική συνεργασία ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝ.ΕΛΛ. Μια μόνιμη και επιθετική ερώτηση δυτικών ΜΜΕ τις πρώτες μέρες μετά τη δημιουργία της κυβέρνησης αφορούσε τη συνεργασία αυτή, τον «πάρα φύσιν γάμο» όπως τον χαρακτήρισε το BBC. Αλλά και ο κ. Σουλτς με τις δηλώσεις υποστήριξης στο Ποτάμι μάς θύμισε τις παλιές καλές μέρες όταν Αμερικανοί διπλωμάτες ανακοίνωναν τι κυβέρνηση πρέπει να σχηματιστεί και ποιος να υπουργοποιηθεί.
Η αντίδραση των Ελλήνων αριστερών είναι πολύ πιο ανεκτική, σχεδόν ανακουφισμένη, που η κυβέρνηση δεν έγινε όμηρος της απολίτικης νεοφιλελεύθερης ιδεολογίας των πέντε αστερίσκων και του τελματωμένου ποταμιού. Τη μεγαλύτερη διαβεβαίωση ότι το αριστερό DNA παραμένει αλώβητο αποτελεί η υπουργοποίηση ανθρώπων που αντιπροσωπεύουν την καρδιά της κινηματικής, πολιτισμικής και θεωρητικής Αριστεράς, με πιο χαρακτηριστικά τα υπουργεία Μετανάστευσης, Παιδείας, Πολιτισμού, Αλληλεγγύης και Δικαιοσύνης.
Στα αγγλικά υπάρχει η έκφραση «ο λαθροκυνηγός έγινε φύλακας των θηραμάτων». Οι νέοι υπουργοί αποτελούν τους λαθροκυνηγούς των δικαιωμάτων, αυτούς που έξω και απέναντι στην εξουσία υπεράσπισαν τους κατατρεγμένους και υποστήριξαν με όλα τα μέσα τη διαφορετικότητα και την πολιτισμική αναγέννηση που χρειάζεται η χώρα. Αυτοί και οι άλλοι σύντροφοί τους συμβολίζουν την επιστροφή του κύκλου του Μάη του ’68 και του ελληνικού ’73.
Η γενιά του Μάη και του Πολυτεχνείου προώθησε τα ανθρώπινα δικαιώματα, την ανοχή διαφορετικών απόψεων, την απόρριψη προφανών διακρίσεων. Αλλά η αποδοχή της διαφορετικότητας από εκπροσώπους της που πέρασαν εύκολα από τους δρόμους στα μέγαρα ήταν επιφανειακή, δεν διακινδύνευσε τις ισορροπίες δύναμης, έγινε το ηθικό συμπλήρωμα του πετυχημένου καπιταλιστή. Ο ατομικισμός των τυπικών δικαιωμάτων εύκολα συμβιβάζεται με τον ατομικό και συλλογικό ωφελιμισμό του νεοφιλελευθερισμού.
Ετσι, ο ιδεαλισμός ενσωματώθηκε και ηττήθηκε, ο αγώνας για κοινωνική δικαιοσύνη μεταμορφώθηκε σε φιλανθρωπικές καμπάνιες, «ανθρωπιστικούς» πολέμους. Η «ελευθερία επιλογών» ματαίωσε το αίτημα κοινωνικής δικαιοσύνης. Ετσι εξηγείται πιθανά η «προδοσία» και «αποστασία» τόσων φίλων και συντρόφων της γενιάς του Πολυτεχνείου που, ως πετυχημένοι πολιτικοί, πανεπιστημιακοί, παράγοντες κάθε μορφής, έγιναν οι χειρότερες Κασσάνδρες και εχθροί της Αριστεράς.
Δεν εγκατέλειψαν πλήρως τις ιδέες τους, απλά τις έβαλαν στην υπηρεσία προσωπικών πολιτικών. Ο αποστάτης νοσταλγεί το παρελθόν και τις αξίες των νιάτων του και ταυτόχρονα μισεί αυτή την αγάπη που δεν μπορεί να αποχωριστεί. Γι’ αυτό γίνεται σκληρός, εκδικητικός, αδίστακτος στην εχθρότητά του. Η επίθεση αφορά πρώτα τον εαυτό του και μετά τους πρώην συντρόφους του.
Σε αντίθεση με τον «άνθρωπο από την επαρχία» του Κάφκα, που πέρασε τη ζωή του έξω από το σπίτι και «ενώπιον του νόμου», και με τους «αντισυμβατικούς» πατρίκιους της μεταπολίτευσης, οι λαθροκυνηγοί μπαίνουν για πρώτη φορά στον περίβολο του μεγάρου. Είναι το κομμάτι της γενιάς του ’68 και του ’73 που ηττήθηκε ξανά και ξανά, αλλά παρέμεινε αμετακίνητο στις αξίες του. Δεν περίμενε ανταμοιβή, πέρα από την ήσυχη συνείδηση, τη χωρίς περιορισμούς σκέψη και την παραμυθία της συντροφικής συνύπαρξης.
Δύσκολη και συμβολική μετάβαση βέβαια. Εχοντας μικρή ανάλογη εμπειρία στον πολύ λιγότερο σημαντικό πανεπιστημιακό χώρο, θα έλεγα ότι το μεγαλύτερο πρόβλημα δεν είναι πολιτικό. Βέβαια, η εξουσία -η διακυβέρνηση- σαγηνεύει και αποπλανεί αλλά όχι αυτούς που παρέμειναν αταλάντευτοι για 50 χρόνια. Η δυσκολία είναι υπαρξιακή: πώς μια συνείδηση κριτική και ευγενής διαπραγματεύεται τη νέα της θέση ως αντικείμενο κριτικής και επίθεσης, πώς ο απ’ έξω μπαίνει μέσα, από τα αλώνια στα σαλόνια, όπου όλα μοιάζουν ηθικά προσποιητά, αισθητικά έωλα, επιφανειακά επικαλύμματα μιας εξουσίας που είναι αλλού, πέρα από την όραση και την αφή του νεόφυτου.
Η εκλογική νίκη του ΣΥΡΙΖΑ δεν σημαίνει βέβαια ότι απέκτησε κοινωνική ηγεμονία. Αυτή θα παιχτεί στον συνδυασμό του ορίζοντα ισότητας που επαγγέλλεται η οικονομική πολιτική και στα αιτήματα δημοκρατίας και αναγνώρισης του διαφορετικού, στο ουράνιο τόξο που εκφράζει η γενιά του Μάη και του Πολυτεχνείου. Ετσι θα τελειώσει οριστικά το 1949 και το 1989 και θα κερδίσει το 1968.
* Καθηγητής της Νομικής, αντιπρύτανης και διευθυντής του Ινστιτούτου Ανθρωπιστικών Ερευνών στο Κολέγιο Μπίρκμπεκ του Πανεπιστημίου του Λονδίνουhttp://www.efsyn.gr/arthro/xananoigei-o-kyklos-toy-68
AP Photo/Geert Vanden Wijngaert
